Ν. Δ. Σχίζα, αείμνηστου καθηγητού παθολογίας, ταξιάρχου ε.α.
(Στη μνήμη του πατριώτη μας Σερβαίου λογοτέχνη Θ. Κ. Τρουπή).
O Θεόδωρος Κ. Τρουπής, ο δικός μας Θοδωρής, που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, ήταν ένας αστείρευτος συγγραφέας με εξαιρετική και πλούσια παραγωγή σ' όλα τα είδη του γραπτού λόγου. Το πολύπλευρο έργο πού μας άφησε, έργο ποιητικό, παιδαγωγικό και λαογραφικό, είμαι βέβαιος ότι θα αποτελεί αντικείμενο μελέτης και θαυμασμού για πολλά χρόνια.
Προσωπικά πιστεύω ότι ο Θ. Τρουπής ήταν πάνω απ' όλα ένας εκλεκτός λαογράφος, και ως γιατρός θα ήθελα σήμερα με το σημείωμα μου αυτό ν' αναφερθώ σε μία μικρή πλευρά του σπουδαίου λαογραφικού έργου του, που αναφέρεται στην Ιατρική
Και το κάνω αυτό σαν μία ελάχιστη εκδήλωση τιμής προς τον συγγραφέα και σεβασμού προς τη μνήμη του ανθρώπου και αξέχαστου φίλου.
Ο Θεόδωρος Τρουπής γεννήθηκε στο χωριό και έζησε εκεί τα παιδικά του χρόνια σε μια εποχή πολύ δύσκολη για όλους μας. Κι' όμως εκείνος από τα χρόνια αυτά άρχισε να συλλέγει λαογραφικά στοιχεία, να μελετά τα ήθη και τα έθιμα του χωριού, να τα αξιολογεί, να τα ταξινομεί να τα καταγράφει και να τα δημοσιεύει αργότερα στο περιοδικό « Σέρβου», την αγαπημένη του έκδοση. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς από τις σελίδες τού περιοδικού αυτού. Το αριστουργηματικό ιδιωματικό γλωσσάρι του χωριού μας ή τον μεγάλο θησαυρό των λαογραφικών στοιχείων που περιέχονται, ιδιαίτερα, στο τεύχος Δ.
Σ'αυτό το τεύχος διαβάζουμε για τα Γιατροσόφια δηλαδή τη λαϊκή θεραπευτική του χωριού. Την ίδια εργασία με περισσότερες λεπτομέρειες μας την έστειλε και τη δημοσιεύσαμε στη Δέλτο, το περιοδικό της ιστορίας της ιατρικής (τεύχος 27 σ.45-49) με τίτλο:
Λαϊκή Ιατρική και Φαρμακευτική στη Γορτυνία μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, δημοσίευση που έτυχε λίαν ευμενούς κριτικής από τους ειδικούς. Θα μπορούσα να ειπώ, χωρίς υπερβολή, ότι η εργασία αυτή είναι μία αξιόλογη συμβολή στην όλη κατανόηση της λαϊκής ιατρικής της περιόδου αυτής, λόγω του πλούτου των στοιχείων που μας παρέχει και της εντυπωσιακής (για μη γιατρό) περιγραφής της χρήσης και της αποτελεσματικότητας των βοτάνων αλλά και των άλλων λαϊκών θεραπευτικών μεθόδων.
Ο λαογράφος Θ. Τρουπής μας υπενθυμίζει εδώ με τη ορολογία του μη ιατρού την προπολεμική ιατρική της Γορτυνίας αλλά και κατ' επέκταση, τής ελληνικής υπαίθρου, που, όπως εύκολα διαπιστώνει ο αναγνώστης, ήταν ένα μίγμα της τότε επιστημονικής ιατρικής και της παραδοσιακής βοτανοθεραπείας μετά κάποιων, ολίγων, στοιχείων εξορκισμών.
Η ιατρική αυτή καθιερώθηκε σιγά-σιγά ως επακόλουθο των περιορισμένων επιστημονικών γνώσεων της εποχής, της ελλιπούς ιατρικής παρουσίας στην ύπαιθρο αλλά και της ριζωμένης πίστεως του λαού στην αποτελεσματικότητα των βοτάνων και των πρακτικών θεραπευτικών μεθόδων, όπως η αφαίμαξη, που κληρονομήθηκαν από γενεάς σε γενεά από τα αρχαία χρόνια και διατηρήθηκαν, σε πολλές περιπτώσεις σχεδόν αναλλοίωτα, μέχρι τα μέσα του αιώνα που πέρασε.
Αναζητώντας παλιές πηγές βρήκα στον ιατρό-φαρμακοποιό Διοσκουρίδη (1ος αι. μ.χ), τον θεμελιωτή της φαρμακολογίας (έκδοση max Welmann, Berolini, 1906), όπως μερικώς, τουλάχιστον, ανέμενα, μία σειρά βοτάνων πού εδίδοντο τότε με τις ίδιες ενδείξεις και ανάλογο τρόπο με αυτόν πού περιγράφει ο Θ. Τρουπής. Χωρίς να θέλω να κομίσω γλαύκα εις Αθήνας, θα αναφερθώ σε λίγα από αυτά που τα θεωρώ μεγάλου ενδιαφέροντος. Kαι βέβαια δεν θα μιλήσω για τα πολύ γνωστά βότανα ή φυτά όπως π.χ η ιτιά (από την οποία εξάγετο η ασπιρίνη), που τη χρησιμοποιούσαν στο χωριό ως παυσίπονο
Tο ζουμί της ρίζας της τσουκνίδας το χρησιμοποιούσαν στο χωριό για τη θεραπεία των ρινορραγιών και για τον σπλήνα. Για την τσουκνίδα (ακαλήφη ή κνίδη) ο Διοσκουρίδης γράφει ότι δρα κατά των ρινορραγιών (..ποιεί και προς τας εκ μυκτήρων αιμορραγίας) αλλά και τοπικά, ως έμπλαστρο, στις σπληνικές παθήσεις (...σπληνικοίς δε μετά κηρωτής επιτίθεται ). Θα πρέπει να σημειώσω εδώ, για τούς νεώτερους, ότι η διόγκωση του σπληνός και τα ενοχλήματα που προκαλούσε ήταν συχνή πάθηση, λόγω της ελονοσίας, τόσο στην αρχαία Ελλάδα όσον και την νεώτερη. Οι παλιότεροι θυμούνται τα μικρά κάτισχνα και χλωμά παιδιά με τις διογκωμένες κοιλιές λόγω της μεγαλοσπληνίας, τα σπληνιάρικα όπως τα λέγαμε τότε, που δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο στο χωριό μας.
Για το σκόρδο στη θεραπεία των ελμίθων αναφέρει ο Διοσκουρίδης ότι ".. βιβρωσκώμενον έλμιν πλατείαν εξάγει". Πλατεία έλμις είναι η ταινία, αλλά είναι γνωστό ότι τα διάφορα ανθελμινθικά δρουν το ίδιο αποτελεσματικά σε πολλά είδη σκωλήκων. Και, όπως το γνώριζαν στο χωριό μας, το τονίζει και o Διοσκουρίδης ότι την ίδια δράση έχει και το άγριο σκόρδο (γουρδουλιέρες )
Τη δρακοντιά (μεγάλη Δρακοντία), που χρησιμοποιούσαν στο χωριό για τη δύσπνοια, ο Διοσκουρίδης την περιλαμβάνει στα θερμαντικά φάρμακα και γράφει
"..ποεί δε οπτή τε και έφθη (ψητή και βρασμένη) μετά μέλιτος εκλειχομένη πρός ορθοπνοϊκούς, βήχας και κατάρρουν....και τα εν τω θώρακι υγρά ευανάγωγα ποεί (δηλαδή δρα στον βήχα στην καταρροή και στη μεγάλη δύσπνοια αλλά έχει και αποχρεμπτική δράση)..."
Για τα ρευματικά μεταξύ των άλλων στο χωριό χρησιμοποιούσαν άπλυτα μαλλιά προβάτου με τα οποία έντυναν το πάσχον μέλος. Αυτά, δηλαδή τα οισυπηρά (βρώμικα) έρια εχρησιμοποιούντο για πολλές παθήσεις των άκρων όπως και για τα κατάγματα από τον Γαληνό και αργότερα, ειδικά για τις ρευματικές παθήσεις, από τον βυζαντινό γιατρό Αέτιο τον Αμιδινό κατά τον 5ο αιώνα μ.χ ( Αετίου Λόγος Ε )
Δυσκολεύτηκα να αντιληφθώ γιατί, όπως αναφέρει ο Θ. Τρουπής, η αφαίμαξη γινόταν συχνά στο χωριό στη γιορτή του Αγ. Κωνσταντίνου. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ούτε θεραπευτής άγιος θεωρείται ούτε αναφέρεται να έχει κάποια σχέση με την Ιατρική ώστε να γίνεται επίκληση σ' αυτόν ή να δικαιολογείται η δημιουργία κάποιας παράδοσης. Βρήκα λοιπόν στον Ορειβάσιο (Oevre d'Oribase, Ch. Darenberg, Paris, 1854) στο κεφάλαιο που αναφέρεται στην αφαίμαξη στην αρχαία Ελλάδα, ότι ο Γαληνός (2ος αι. μ.χ), ο μέγιστος των ιατρών της αρχαιότητας στην μετά τον Ιπποκράτη περίοδο, συνιστούσε η αφαίμαξη να γίνεται για θεραπευτικούς αλλά και, κυρίως, για προληπτικούς λόγους κατά την άνοιξη είτε στην αρχή είτε στο τέλος της εποχής, αναλόγως της αρρώστιας. Φλεβοτομείν χρη κατά την αρχήν του ήρος.. Επομένως η γιορτή του Αγ. Κωνσταντίνου επιλέχθηκε απλά διότι συμπίπτει με την άνοιξη για το χωριό. Πιο κάτω ο Γαληνός αναφερόμενος στις ενδείξεις της αφαιμάξεως μεταξύ των άλλων αναφέρει "...ωσαύτως δε και τους εις επιληπτικά πάθη ραδίως εμπίπτοντας ή αποπληκτικά".Το τελευταίο το αναφέρω για να πληροφορήσω τους νεότερους ότι στα χωριά υπήρχαν, ακόμα και μεταπολεμικά, πρακτικοί θεραπευτές όπως ο αείμνηστος Παν. Δ. Σχίζας, φλεβοτόμοι όπως τους έλεγαν, πού έκαναν αφαίμαξη για τη θεραπεία παθήσεων με τις ενδείξεις τού Γαληνού και άλλων αρχαίων ιατρών, όπως η επιληψία αλλά και για τη πρόληψη της αποπληξίας. Μας υπενθυμίζει ακόμα ότι στα χωριά, από τα χρόνια της τουρκοκρατίας ήδη, υπήρχαν οι γιάτρισσες γυναίκες, συχνά μεγάλης ηλικίας, οι οποίες γνώριζαν να εκτελούν κάποιες ιατρικές πράξεις ή/και να εξορκίζουν το κακό. Είμαι βέβαιος ότι αρκετοί από μας έχουν υποστεί την δοντάγρα της Βεργονικόλενας.
Τα λίγα αυτά που γράφω παραπάνω επ' ευκαιρία της εργασίας του Θ. Τρουπή, τονίζουν τη, γνωστή εξ άλλου, άποψη ότι μεγάλο μέρος της λαϊκής ιατρικής στην Ελλάδα και ιδιαίτερα η βοτανοθεραπεία, έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ιατρική των μεγάλων ιατρών της αρχαιότητας, που ατόφια ή ελάχιστα παραλλαγμένη έφτασε σε μας, όχι διδασκόμενη στα ..πανεπιστήμια της Ελλάδας του μεσαίωνα, αλλά προφορικά από άνθρωπο σε άνθρωπο με την αιώνια ελληνική γλώσσα, ακόμα και στα χρόνια της δουλείας παρά την, τότε, οικονομική και πνευματική εξαθλίωση του λαού μας. Μία μικρή ακόμα απόδειξη της συνέχειας και της ζωτικότητας τής ελληνικής φυλής.
Αύγουστος 2008