Η 31 Μαΐου έχει ορισθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως ημέρα για την καταπολέμηση του καπνίσματος. Με την ευκαιρία της ημέρας αυτής ας προσέξουμε κάποια στοιχεία που έχουν προκύψει από την επιστημονική έρευνα και ίσως είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό ή που τα προσπερνάμε χωρίς να τους δώσουμε σημασία, απασχολημένοι με την καθημερινή ρουτίνα.. 

Οι στατιστικές αναλύσεις και οι επιδημιολογικές μελέτες έχουν εκτιμήσει ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν από το κάπνισμα πρόωρα σε όλη τη γη 4.900.000 άνθρωποι. Για να εκτιμήσουμε το μέγεθος της καταστροφής θα αναφέρω ότι ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος, που ήταν ο πλέον αιματηρός πόλεμος στην ιστορία της ανθρωπότητας, προκάλεσε στα 5 χρόνια που κράτησε 2.500.000 θανάτους. Κάθε χρόνο λοιπόν η ανθρωπότητα θρηνεί διπλάσια θύματα από αυτά του παγκοσμίου πολέμου, μόνο που πια το έχει συνηθίσει και δεν της κάνει εντύπωση.

Στην πατρίδα μας υπολογίζεται ότι χάνουμε πρόωρα κάθε χρόνο 14.000 ανθρώπους από το κάπνισμα.

Στο σύνολο των θανάτων, αυτοί οι πρόωροι θάνατοι του καπνού αποτελούν το 14%. Είναι θάνατοι που θα μπορούσαν να προληφθούν όλοι, αν γινόταν κάποιο θαύμα και κάποια στιγμή οι Έλληνες σταματούσαν να καπνίζουν. Για να έχουμε μια εικόνα του κέρδους που θα είχαμε αναφέρω ότι αν καταφέρναμε να προλάβουμε όλα τα τροχαία στη χώρα μας θα αποφεύγαμε 2.500 θανάτους τον χρόνο, αν δεν υπήρχαν ναρκωτικά θα είχαμε 300 θανάτους λιγότερο και αν θεραπευόταν πλήρως το AIDS θα αποφεύγονταν 30 θάνατοι το χρόνο. Δεν θέλω να υποβαθμίσω τη σημασία των προσπαθειών που γίνονται για την πρόληψη των άδικων αυτών θανάτων και θεωρώ ότι καλά κάνουμε και αφιερώνουμε χρόνο και χρήμα στην καταπολέμηση και των τροχαίων, των ναρκωτικών και του AIDS. Απλώς θέλω να επισημάνω ότι για το κάπνισμα που προκαλεί πολύ περισσότερους θανάτους δεν κάνουμε τίποτε. Το έχουμε αποδεχθεί, αδιαφορούμε αν τα παιδιά μας αρχίζοντας να καπνίζουν εγγράφονται στη λίστα των υποψηφίων θυμάτων και καμιά φορά παίρνουμε στο ψιλό όποιον φωνάζει λίγο παραπάνω για το κάπνισμα.

Δεν είναι παραλογισμός αυτό το φαινόμενο;

Οι καπνιστές κάνουν την επιλογή τους (αν και θα μπορούσε να συζητηθεί και αυτό, αλλά θα παρεξέκλινε τη συζήτηση από το παθητικό κάπνισμα) και θα μπορούσε να πει κανείς ότι δίκαια παθαίνουν ότι παθαίνουν. Όμως οι παθητικοί καπνιστές τι φταίνε; Γιατί από τους 14 χιλιάδες που πεθαίνουν κάθε χρόνο πρόωρα δεν είναι όλοι καπνιστές. Διάφορες μελέτες έχουν εκτιμήσει ότι ένα ποσοστό, που μπορεί να φθάνει μέχρι και 30%, είναι παθητικοί καπνιστές. Παθητικό κάπνισμα είναι η εισπνοή καπνού από δεύτερο χέρι, που προέρχεται από το τσιγάρο του διπλανού και γίνεται ακούσια. Αυτός ο καπνός που υπάρχει στον αέρα που αναπνέει ο παθητικός καπνιστής προέρχεται κατά 75% από το τσιγάρο που καίγεται στο χέρι ή το τασάκι και κατά 25% από αυτόν που εκπνέεται από τον καπνιστή μετά τη ρουφηξιά. Ο καπνός από την αυτόματη καύση του τσιγάρου έχει βρεθεί ότι είναι πολύ πιο βλαβερός από αυτόν που εκπνέει ο καπνιστής, γιατί αφ' ενός η καύση του τσιγάρου είναι ατελής και παράγει περισσότερα καρκινογόνα και ερεθιστικές ουσίες, αφ' ετέρου δεν έχει υποβληθεί στο φιλτράρισμα που γίνεται από το φίλτρο του τσιγάρου και από τα πνευμόνια του καπνιστή. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που το παθητικό κάπνισμα ευθύνεται για τόσο μεγάλο ποσοστό της ζημιάς που κάνει ο καπνός.

Σκεφθείτε επίσης ποιοι είναι οι παθητικοί καπνιστές-θύματα των καπνιστών: Πρώτα-πρώτα τα παιδιά τους. Αυτά είναι τόσο πιο ευαίσθητα όσο πιο μικρά είναι. Εκτός από το συνάχι, τις ωτίτιδες και βρογχίτιδες που παθαίνουν πιο συχνά από τα συνομήλικά τους παιδιά μη καπνιστών, βρέθηκε ότι έχουν και διαταραχές στη χοληστερίνη τους και συγκεκριμένα χαμηλότερη την HDL-χοληστερίνη με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν περισσότερο να πάθουν αργότερα καρδιαγγειακά επεισόδια (έμφραγμα, εγκεφαλικό). Τα νεογέννητα των μητέρων που έχουν ως έγκυες εκτεθεί σε κάπνισμα (ενεργητικό ή παθητικό) γεννιούνται μικρότερα σε βάρος, έχουν κίνδυνο να πάθουν σύνδρομο υαλοειδούς μεμβράνης (μια βαριά οξεία, δυνητικά θανατηφόρα πνευμονοπάθεια) και γίνονται λιγότερο έξυπνα από τα παιδιά των μη καπνιστριών μητέρων. Δεύτερη κατηγορία θυμάτων είναι ο/η σύντροφος που εκτίθεται σε όλη τη διάρκεια της συζυγικής ζωής στον μολυσμένο καπνό.

Έχει διαπιστωθεί από πολλές μελέτες ότι σύζυγοι καπνιστών παθαίνουν περισσότερους καρκίνους και καρδιαγγειακά νοσήματα από τα άτομα που έχουν συζύγους μη καπνιστές. Τρίτη κατηγορία είναι οι συνάδελφοι στο χώρο της δουλειάς. Ο αέρας του γραφείου στον οποίο καπνίζουν την ώρα της δουλειάς δεν ερεθίζει μόνο τα μάτια, το λαιμό και τη μύτη των μη καπνιστών που είναι υποχρεωμένοι να παραμένουν στον ίδιο χώρο αλλά τους προκαλεί σοβαρά νοσήματα. Στα ούρα των ανθρώπων αυτών βρίσκονται πάντα μεταβολικά προϊόντα της νικοτίνης (κονιτίνη) και πειραματικά έχει βρεθεί ότι το ενδοθήλιο των αγγείων τους δυσλειτουργεί όσο και των ενεργών καπνιστών. Οι επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα στα άτομα αυτά από διάφορους καρκίνους και καρδιαγγειακά. Τελευταία κατηγορία είναι οι άνθρωποι που συνδιασκεδάζουν με τους καπνιστές ή που βρίσκονται κοντά τους σε κλειστούς χώρους αναψυχής.

Ενώ αυτά τα δεδομένα είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα και κανείς δεν τολμάει να τα αμφισβητήσει, ακόμη και αυτοί που εμπορεύονται το καπνό ή κερδίζουν με άλλους τρόπους από το κάπνισμα, η κοινωνία ως σύνολο τα προσπερνάει αδιάφορα σαν να μη την αφορούν. Οι καπνιστές, δέσμιοι του εθισμού που προκαλεί η νικοτίνη και απρόθυμοι να ομολογήσουν την αδυναμία τους, καταχωνιάζουν τις τύψεις τους στα κατάβαθα της ψυχής τους και εφευρίσκουν τρόπους να δικαιολογούνται στη συνείδηση τους. Καμιά φορά διακωμωδούν την προειδοποίηση που υπάρχει στα πακέτα των τσιγάρων (υποκριτική προσφορά των καπνοβιομηχάνων, που έτσι γλίτωσαν από τις αγωγές που είχαν αρχίσει εναντίον τους στις Ηνωμένες Πολιτείες από παθόντες καπνιστές) και ακούς να λένε, καμαρώνοντας για την εξυπνάδα τους, «φέρε να καπνίσουμε καρκίνο». Μιλάνε εύκολα για το ατομικό δικαίωμα τους να κάνουν της επιλογή τους, ξεχνάνε όμως εντελώς το δικαίωμα του διπλανού τους να κάνει και αυτός την επιλογή του για τον αέρα που αναπνέει.

Οι παθητικοί καπνιστές, μολονότι ενοχλούνται οι περισσότεροι από τον καπνό, δεν τολμούν να το εκφράσουν γιατί φοβούνται ότι θα χαρακτηριστούν ιδιότροποι και γκρινιάρηδες.

Άλλωστε, και όσες φορές δοκιμάζουν να διαμαρτυρηθούν, το αποτέλεσμα είναι μηδαμινό και πρόσκαιρο. Αν οι καπνιστές είναι πολλοί στο χώρο δεν γίνεται τίποτε, λες και ο ένας παίρνει δύναμη από τον άλλον και δεν κάνουν καμία κίνηση! Ίσως κάποιος να πει κανένα «καλαμπούρι» και το θέμα τελειώνει εκεί. Αν ο καπνιστής είναι ένας, θα σβήσει ίσως το τσιγάρο που καπνίζει για να ανάψει άλλο μετά από λίγη ώρα. Το θεωρεί τόσο φυσικό και τόσο αναγκαίο ώστε ξεχνάει αμέσως την παρατήρηση ή παράκληση. Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την υγεία, άνθρωποι και αυτοί, πολλές φορές είναι καπνιστές και έτσι δεν έχουν το σθένος και το κύρος να αγωνισθούν για την καταπολέμηση της μεγαλύτερης επιδημίας της εποχής μας που είναι το κάπνισμα. Οι άλλοι δεν ακούγονται, δεν έχουν το χρόνο, πολλές φορές το ξεχνάνε. Άλλωστε δεν έχουν και τίποτε να κερδίσουν οι ίδιοι (η πρόληψη πουθενά δεν πληρώνεται) ούτε έχει τη διάθεση να τους ακούσει κανείς. Αν θεραπεύσεις ένα έμφραγμα, η δουλειά σου φαίνεται, αμείβεται και εκτιμάται, αν προλάβεις όμως ακόμη και 10 εμφράγματα κανείς δεν το καταλαβαίνει ούτε θα ακούσεις κανένα «μπράβο». Τέλος, οι λίγοι που έχουν τη «λόξα» να φωνάζουν για το κάπνισμα συχνά σταμπάρονται ως «αντικαπνιστές» και μπορεί να θεωρούνται από μερικούς γραφικοί.

Οι πολιτικοί που παίρνουν τις αποφάσεις για την υγεία και κάνουν τους νόμους και κανονισμούς και οι οποίοι πρέπει να προασπίσουν την υγεία του απλού ανθρώπου και να του εξασφαλίσουν καθαρό αέρα, είτε δεν τολμούν γιατί φοβούνται το πολιτικό κόστος, είτε είναι δέσμιοι άλλων υποχρεώσεων ή προτεραιοτήτων και έτσι όταν παίρνουν ένα μέτρο στη σωστή κατεύθυνση παίρνουν ταυτόχρονα ένα άλλο που ακυρώνει το πρώτο ή αμελούν να εφαρμόσουν τους νόμους που ψηφίζουν.

Είναι αλήθεια ότι δεν κόβεται το τσιγάρο με νόμους και κανονισμούς, οριοθετείται όμως όπως κάθε άλλη ανθρώπινη πράξη ώστε να μη βλάπτει τους διπλανούς.

Μπορεί κάλλιστα να απαγορευθεί το κάπνισμα στους χώρους της δουλειάς και διασκέδασης. Ακόμη και στο σπίτι, για να προστατευθούν τα παιδιά και οι σύζυγοι. Ο νόμος για τους κλειστούς δημόσιους χώρους υπάρχει αλλά δεν εφαρμόζεται γιατί η διοίκηση είναι απρόθυμη να λάβει τα απαραίτητα μέτρα. Μπορεί ακόμη να προληφθεί το κάπνισμα, να μη γίνονται νέοι καπνιστές. Βέβαια αυτό δεν αρέσει στις καπνοβιομηχανίες που αν γίνει κάτι τέτοιο θα ξεμείνουν από πελάτες και θα κατεβάσουν τα ρολά, αλλά νομίζω ότι θα μπορούσε αυτό να λυθεί. Εδώ κλείνουν εργοστάσια χρήσιμα (π.χ. κλωστοϋφαντουργεία, λιπάσματα) και βρίσκεται λύση, δεν θα βρεθεί αν μαραζώσει η καπνοβιομηχανία;

Γενικά λοιπόν η κοινωνία κλείνει τα μάτια στο πρόβλημα του παθητικού καπνίσματος και ας είναι η μεγαλύτερη από πλευράς έκτασης και η σοβαρότερη από πλευράς επιπτώσεων στην υγεία μορφή μόλυνσης τους περιβάλλοντος, η οποία σκοτώνει τους περισσότερους ανθρώπους. Ο αέρας, αν και δεν τον πληρώνουμε γιατί ο Θεός τον έδωσε άφθονο σε όλους και φρόντισε να ανανεώνεται επαρκώς όταν ο άνθρωπος δεν βάζει το χέρι του, είναι το πιο απαραίτητο στοιχείο για να ζήσουμε. Χωρίς τροφή ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει εβδομάδες, χωρίς νερό ζει αρκετές ημέρες, χωρίς αέρα όμως ζει μόνο λίγα λεπτά. Αυτό δείχνει πόσο πολύτιμος είναι ο αέρας που υποχρεωτικά μοιραζόμαστε όλοι. Αν κάποιος φτύσει στο φαγητό μας θα αγριέψουμε και δε θα ντραπούμε να το δείξουμε. Και όμως δεν μας κάνει μεγάλη ζημιά γιατί μπορούμε να μη το φάμε αυτό το φαγητό. Αν βρωμίσει το νερό μας πάλι θα θυμώσουμε, θα διαμαρτυρηθούμε, θα τον καταγγείλουμε. Και όμως μπορούμε να πιούμε λίγο αργότερα κάποιο άλλο νερό, καθαρότερο. Αν όμως μας μολύνει τον αέρα δεν μπορούμε να μην τον αναπνεύσουμε. Και αν είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε στο ίδιο σπίτι ή να δουλεύουμε στο ίδιο γραφείο δεν μπορούμε να αναζητήσουμε κάποιον αέρα, πιο καθαρό. Και όμως ντρεπόμαστε να διαμαρτυρηθούμε, να διεκδικήσουμε το δικαίωμα μας, να επιλέξουμε υγεία.

Δεν είναι αυτό παραλογισμός;

Ηλίας Χειμώνας, καρδιολόγος, υποπτέραρχος ε.α.