.
Θάνου Π. Στρίκου, ταξιάρχου ε.α. δάσκαλου.
Η λέξη ζαλιά, γράφει ο Θάνος, αναφερόταν κυρίως στα ξύλα. Και μάλιστα όχι σε ξύλα χοντρά, αλλά λιανά (κλαριά), που προορίζονταν συνήθως για το κάψιμο του φούρνου. Τη ζαλιά, που είχε μεγάλον όγκο, την κουβάλαγαν στην πλάτη οι γυναίκες από το λόγγο στο σπίτι, ζαλωμένες με το ζαλόσκοινο (σκοινί πλεγμένο από επεξεργασμένο σπάρτο ή τριχιά. Από τότε η έννοια της λέξης επεξετάθη και αναφέρεται σε οποιοδήποτε φόρτωμα κουβαλάμε στους ώμους ή την πλάτη.
Από το δημοτικό θυμόμαστε τη σκηνή που ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του βρέθηκαν στη σπηλιά του κύκλωπα. Αφού φάγανε τυριά, μας λέει ο ποιητής, περιμένανε τον κύκλωπα που ήρθε με τα πρόβατά του, φέρνοντας μια ζαλιά ξύλα ξερά. Αν πάμε τώρα στο πρωτότυπο (Ραψωδ. Ι στίχ. 232, 235) διαβάζουμε τον στίχο:
Φέρε δε όβριμον άχθος ύλης αζαλέης,
που σημαίνει «Έφερνε μια βαριά ζαλιά ξύλα ξερά». (όβριμος=δυνατός, άχθος=βάρος, ύλη τα ξύλα, αζαλέος=ξερός). Με τον καιρό και τη χρήση της γλώσσας, έφυγε το ουσιαστικό ξύλα (ύλη) και τη θέση του πήρε το επίθετο ξερά (αζαλέη) που σήμαινε ζαλιά και έγινε πλέον ουσιαστικό. Το πώς έγινε το αζαλέος που σημαίνει ξερός να γίνει ζαλιά, θα σας το εξηγήσω με το παράδειγμα της λέξης νερό.
Η λέξη νερό κάποτε ήταν επίθετο «νεαρόν» (από το ρήμα νάω, που σημαίνει ρέω, τρέχω), το οποίο σταδιακά με την παρέλευση των ετών έγινε ουσιαστικό. Ήταν επίθετο στη λέξη ύδωρ, που ήταν ουσιαστικό. Όλη η φράση ήταν: ύδωρ νεαρόν= νερό που τρέχει (φρέσκο νερό). Έφυγε το ύδωρ και έμεινε στη θέση του το νεαρόν, που έγινε νερό, με την ίδια έννοια. Γι αυτό και από τη λέξη νερό δεν έχουμε παραγωγή άλλων λέξεων, παρά μόνο από το ουσιαστικό ύδωρ (υδραγωγείο, υδραυλικός κλπ). Όταν το επίθετο «νεαρόν» έγινε ουσιαστικό «νερό» τότε δημιουργήθηκαν και παράγωγα όπως νερόμυλος, νεροχύτης κλπ.
Όπως λοιπόν το «νεαρόν ύδωρ» έγινε νερό, με την εξαφάνιση της λέξης ύδωρ, έτσι και η «αζαλέη ύλη» έγινε ζαλιά, με την εξαφάνιση της λέξης ύλη. (Όσο για το α στο α-ζαλέη, που απαλείφθηκε αυτό είναι συνηθέστατο στην ελληνική γλώσσα. Το ελαιοτριβείο γίνεται λιοτρίβι, το έλαιον λάδι, το επάνω πάνω κλπ.). Επίσης πολλά είναι τα παραδείγματα στην καθομιλουμένη, που παραλείπεται το ουσιαστικό και στη θέση του παραμένει το επίθετο με την έννοια που έχει το ουσιαστικό. Π.χ. λέμε: Φέρε μια παγωμένη. Εννοούμε μπύρα, πορτοκαλάδα, που συνήθως δεν την αναφέρουμε. Ο διανοούμενος, εννοούμε άνθρωπος…
.
(χιμ)
