( 1912-1913 )
Έπεσαν υπέρ Πατρίδος 6 πατριώτες
1) Στρτης, Σχίζας Γεώργιος του Αθανασίου, εκ Σέρβου
2) Στρτης, Σχίζας Μιχαήλ του Κωνσταντίνου, εκ Σέρβου
3) Στρτης, Δημόπουλος Χρήστος του Νικολ., εκ Σερβου
4) Στρτης, Γκούτης Ιωάννης του Βασιλείου, εκ Σέρβου
5) Στρτης, Λιατσόπουλος Νικόλαος του Ηλία, εκ Σέρβου
6) Στρτης, Βέργος Ηλίας του Νικολάου, εκ Σέρβου
6)
Η παρούσα αναφορά ας αποτελέσει μνημόσυνο εσαεί των Σερβαίων Ηρώων
(άρθρο Χ. Αθ. Μαραγκού )
Γενικά
Οι λαοί της βαλκανικής όταν αντελήφθησαν την τουρκική αδυναμία, στον Ιταλοτουρκικό πόλεμο το 1911, αποφάσισαν να παραμερίσουν τις διαφορές τους. Μετά από μυστικές συνεννοήσεις υπόγραψαν συμμαχίες και προέβησαν στις σχετικές πολεμικές προετοιμασίες.
Έτσι τον Σεπτέμβριο του 1912 τα τέσσερα κράτη(1) βρέθηκαν έτοιμα να αντιμετωπίσουν τον κοινό εχθρό. Το έναυσμα έδωσε η κήρυξη του πολέμου του Μαυροβουνίου κατά της Τουρκίας, στις 25 Σεπτεμβρίου 1912 και η αξίωση των συμμάχων για διοικητική αυτονομία στα Βαλκάνια. Στην "αυθάδεια" αυτή η Πύλη απάντησε την 4η Οκτωβρίου, με πόλεμο κατά της Σερβίας και Βουλγαρίας. Η Ελλάδα πιστή στη συμμαχία, την επομένη επιτέθηκε κατά της Τουρκίας (2). Η Ελλάδα από τον Σεπτέμβριο, είχε εκδώσει Διάταγμα Γενικής Επιστρατεύσεως και κλήθηκαν προς κατάταξη όλες οι κλάσεις εφεδρείας 1900-1909, και μερικές ειδικές κατηγορίες, από τις παλαιότερες κλάσεις, 1893-1895.
Πενήντα έξι στρατιώτες από του Σέρβου, κληρωτοί και έφεδροι, κατετάγησαν στο 11ο Σύνταγμα Πεζικού στην Τρίπολη, που μαζί με τα συντάγματα Ναυπλίου και Καλαμάτας, αποτέλεσαν τις οργανικές μονάδες της ΙV Μεραρχίας, με έδρα το Ναύπλιο.
Έναρξη επιχειρήσεων, κατάληψη Σερβίων.
Η Μεραρχία (3) μετά την συγκρότησή της μεταφέρθηκε στους χώρους συγκεντρώσεως στην περιοχή Λάρισας, όπου τις απογευματινές ώρες της 4ης Οκτωβρίου, έλαβε διαταγή προελάσεως βορείως συνόρων (4).
Την 5η Οκτωβρίου, έφθασε στον Τιταρήσιο ποταμό και την 7η στάθμευσε στη περιοχή του χωριού Κεφαλόβρυσο. Την 9η κινούμενη προς τα Σέρβια, απώθησε ελαφρές τούρκικες αντιστάσεις στα χωριά Λιβαδερό και Μεταξά, διέλυσε εχθρική φάλαγγα στο δρομολόγιο από Σέρβια προς Λαζαράδες και κατέλαβε τα χωριά Πολύρραχο και Προσήλιο, υποχρεώνοντας τους Τούρκους να υποχωρήσουν προς τα Στενά Πόρτας (5). Την 08.30 ώρα της 10ης Οκτωβρίου ανέλαβε επίθεση προς το ύψωμα Βουρτσάνα-Σέρβια. Αφού ανέτρεψε τις τουρκικές αντιστάσεις, κατέλαβε τα Σέρβια και αμέσως κινήθηκε βορειότερα για την εξασφάλιση της γέφυρας του Αλιάκμονα (6).
Την 14η Οκτωβρίου, στάθμευσε στο χωριό Τετράλοφος (7) και τις απογευματινές ώρες της 15ης έφθασε στα βόρεια υψώματα του χωριού Βρωμοπήγαδο, που κατέχονταν ισχυρά από Τούρκους. Επακολούθησε ισχυρή επίθεση που κράτησε μέχρι το βράδυ και είχε σαν συνέπεια τις πρώτες νυχτερινές ώρες οι Τούρκοι να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να συμπτυχθούν ανατολικά. Την 16η προέλασε προς την Βέροια και την 17η εγκαταστάθηκε στη Νάουσα.
Μάχη Γιαννιτσών.
Το πρωί της 19ης Οκτωβρίου, κινήθηκε επιθετικά προς τα Γιαννιτσά. Ύστερα από σκληρό αγώνα κατόρθωσε να καταλάβει δεσπόζοντα τμήματα της κύριας αμυντικής τοποθεσίας των Τούρκων. Στις 20 Οκτωβρίου επιτέθηκε κατά της βορειοδυτικής παρυφής των Γιαννιτσών με όλες της τις δυνάμεις. Η επίθεση ήταν τόσο ορμητική και η προώθηση τόσο ραγδαία, ώστε από την 09.00 ώρα έγινε καταφανής ο κλονισμός των Τούρκων σε όλη την τοποθεσία. Οι Τούρκοι μπροστά στον κίνδυνο πλευροκοπήσεως, άρχισαν να υποχωρούν. Την 11.00 ώρα της 20ης Οκτωβρίου η Μεραρχία εισήλθε νικηφόρα στα Γιαννιτσά.
Στην αποφασιστική μάχη των Γιαννιτσών έπεσε ηρωικά μαχόμενος ο
1) Στρατιώτης, Σχίζας Γεώργιος του Αθανασίου, εκ Σέρβου.
(πατέρας του Γ. Σχίζα, "Αρφάνη")
Η νίκη στα Γιαννιτσά άνοιξε τον δρόμο για την Θεσσαλονίκη. Την 23η Οκτωβρίου, η Μεραρχία, στάθμευσε στο χωριό Άγιος Πέτρος, την 25η πέρασε τον Αξιό και την 26η διανυκτέρευσε στη Μεσημβρία (8). Τις απογευματινές ώρες εισήλθε στην Θεσσαλονίκη το Απόσπασμα ευζώνων με τμήμα ιππικού και κατευθύνθηκε στο Διοικητήριο όπου και εγκαταστάθηκε στους εκεί στρατώνες.
Παραδόθηκαν 25.000 οπλίτες και 1.000 Τούρκοι αξιωματικοί, ενώ περιήλθαν στην κατοχή του ελληνικού στρατού 70 πυροβόλα, 30 πολυβόλα, 1200 άλογα και άφθονο άλλο υλικό κάθε κατηγορίας.
Στις 2 Νοεμβρίου η Μεραρχία έφθασε στην περιοχή της Σκύδρας λόγω στροφής της στρατιάς προς την δυτική Μακεδονία. Αίροντας διάφορες μικροαντιστάσεις στη Φλαμουριά, Περαία, Μανιάκι, Αμύνταιο, έφθασε την 8η Νοεμβρίου στη Φλώρινα όπου παρέμεινε μέχρι 28 Νοεμβρίου οπότε μεταφέρθηκε σιδηροδρομικώς στη Θεσσαλονίκη.
Μάχη Μανoλιάσας. Αγώνες Μεραρχίας στην Ήπειρο.
Για την άμεση ενίσχυση του στρατού Ηπείρου, η Μεραρχία λόγω των μεγάλων επιτυχιών της στη Μακεδονία, μεταφέρθηκε στην Πρέβεζα και από εκεί κατευθύνθηκε προς την ζώνη επιχειρήσεων στο Χάνι του Εμίν Αγά (9), στις 20 Δεκεμβρίου (10).
Στις 08.00 της 7ης Ιανουαρίου άρχισε την επίθεσή της κατά των υψωμάτων 1075 -Κέντρωμα - 902, τα οποία κατόρθωσε να καταλάβει ύστερα από σκληρότατο αγώνα, με την λόγχη. Το βράδυ της 12ης Ιανουαρίου προώθησε ένα Τάγμα στη παρυφή του χωριού Μανολιάσα(11), με σκληρό αγώνα και σημαντικές απώλειες.
Στις επιχειρήσεις αυτές κατά της Μανολιάσας έπεσε ηρωικά μαχόμενος και ο καταγόμενος από του Σέρβου ο
2)Στρατιώτης, Σχίζας Μιχαήλ του Κωνσταντίνου.
Ήταν μία από τις σημαντικότερες Μάχες του Αγώνα. Την 20η Φεβρουαρίου η Μεραρχία, συμμετείχε στη γενική επίθεση κατά της οχυρωμένης τοποθεσίας των Ιωαννίνων. Στις 04.30 της 21 Φεβρουαρίου στο Χάνι του Εμίν Αγά, επιτεύχθηκε συμφωνία για την παράδοση της πόλεως των Ιωαννίνων και του εκεί τούρκικου στρατού στο Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο.
" Δόξα το Υψίστω δια τον θρίαμβον του ανδρείου στρατού Μας . . . . . . . . . Γεώργιος Β. ".
Ο Aρχιστράτηγος εισήλθε επισήμως στην Πόλη των Ιωαννίνων την επομένη 22α Φεβρουαρίου κάτω από τις ενθουσιώδεις εκδηλώσεις των κατοίκων. Επακολούθησε δοξολογία στον μητροπολιτικό ναό μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Την 4η Μαρτίου η Μεραρχία έφτασε στην Πρέβεζα και μετά δέκα ημέρες απέπλευσε για τον Πειραιά. Στις 20 Μαρτίου έλαβε μέρος στην κηδεία του Βασιλιά Γεωργίου (12) και την επομένη άρχισε να επιβιβάζεται πάλι στα πλοία για να μεταφερθεί στην Θεσσαλονίκη.
Μάχη Κιλκίς - Λαχανά
Μετά τις προκλητικές ενέργειες των Βουλγάρων και τη συνθήκη συμμαχίας της Ελλάδας με τους Σέρβους, η Μεραρχία προωθήθηκε νότια του χωριού Μονόλιθος προς τον Γαλλικό ποταμό. Το πρωί της 19ης Ιουνίου άρχισε προέλαση του Ελληνικού Στρατού και μετά από σκληρό αγώνα με τις βουλγαρικές δυνάμεις, πέρασε το Γαλλικό ποταμό. Την επομένη, παρ' ότι οι Μεραρχίες επετέθησαν με όλες τους τις δυνάμεις, εναντίον του Κιλκίς-Λαχανά, δεν μπόρεσαν να κάμψουν την βουλγαρική αντίσταση. Ύστερα από σκληρότατο αγώνα, με 1.257 νεκρούς, την 21η Ιουνίου καταλήφθηκε το Κιλκίς και η Μεραρχία στάθμευσε στο χωριό Τέρπυλλος για να ανασυνταχθεί.
Επιχειρήσεις Στρούμνιτσα, Όρβηλος, Τζουμαγιά.
Την 25η Ιουνίου η Μεραρχία, κινήθηκε προς το όρος Μπέλες, παλαιό Τριεθνές και την επομένη κατέλαβε το χωριό Σούσιτσα, στην κοιλάδα του Στρούμνιτσα (13). Προσέβαλε εχθρικές φάλαγγες κυρίευσε άφθονο πολεμικό υλικό και συνεχίζοντας την 1η Ιουλίου εισήλθε στο χωριό Τσαπάρεβο (14). Στις 10 Ιουλίου επιτέθηκε στο ύψωμα Ρούγκεν, βόρεια των Στενών Κρέσνας και ύστερα από σκληρότατο αγώνα "με τις λόγχες", κατέλαβε το ύψωμα 1257, που ήταν θέση κλειδί.
Την 15η Ιουλίου κατέλαβε επίσης με μεγάλες θυσίες στην οργανωμένη τοποθεσία Σιμιτλή το ύψωμα Βίντρεν (15), το οποίο ήταν καλά οργανωμένο και το υπεράσπιζαν ισχυρές βουλγαρικές δυνάμεις. Παρά την σθεναρή αντίσταση του εχθρού, τα ελληνικά τμήματα πέτυχαν να καταλάβουν διαδοχικά τις προωθημένες βουλγαρικές θέσεις και να εισχωρήσουν στο εσωτερικό της τοποθεσίας. Επακολούθησε σκληρός αγώνας με τη λόγχη και οι Βούλγαροι αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να συμπτυχθούν βόρεια.
Οι απώλειες της Μεραρχίας ήταν μεγάλες. Στις επιχειρήσεις αυτές, νότια της Τζουμαγιάς έπεσε ηρωικά μαχόμενος ο
3) Στρατιώτης Δημόπουλος Χρήστος του Νικολάου, εκ Σέρβου. Τρεις μέρες πριν την εκεχειρία
Σύναψη Ανακωχής, 18 Ιουλίου 1913. Αποστράτευση.
Το βράδυ της 17ης Ιουλίου η Μεραρχία βρίσκονταν σε στενή επαφή με την κύρια γραμμή αντιστάσεως των Βουλγάρων στο ύψωμα Χασάν Πασά (16) και ετοιμάζετο να επαναλάβει την επίθεσή της, η οποία τελικά δεν έγινε αφού την επομένη, 18η Ιουλίου, υπήρξε ανακωχή μεταξύ των εμπολέμων. Η Μεραρχία κινήθηκε οδικώς μέχρι Θεσσαλονίκη και από εκεί αναχώρησε ατμοπλοϊκώς στις 18 και 19 Νοεμβρίου για το Ναύπλιο.
Ασθενείς από τις κακουχίες και τα τραύματα του πολέμου πέθαναν στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης:
4) Στρατιώτης Γκούτης Ιωάννης του Βασιλείου
5) Στρατιώτης Λιατσόπουλος Νικόλαος του Ηλία και
6) Στρατιώτης Βέργος Ηλίας του Νικολάου
Στις 22 Νοεμβρίου κοινοποιήθηκε το Διάταγμα για την απόλυση όλων των κλάσεων 1910 - 1912.
Οι πενήντα από τους πενήντα έξι πατριώτες πολεμιστές (τα ονόματα έχουν δοθεί στο Σύνδεσμο για δημοσίευση, όταν υπάρχει δυνατότητα στην εφημερίδα ) επέστρεψαν στο χωριό μας.
Οι έξι ήρωες βρίσκονται ακόμη. . . στις θέσεις τους, εκεί όπου και όπως είχαν διαταχθεί !
Στους μετασχόντας μαχητάς εκ Σέρβου αφιερώνεται η παρούσα αναφορά!
Αιωνία η μνήμη των Ηρώων πατριωτών !
Αποτελέσματα Αγώνα:
Α) Οι ταλαιπωρίες και οι κακουχίες των στρατιωτών στην μεγάλη αυτή εκστρατεία των χιλιάδων χιλιομέτρων (από το Ναύπλιο στη Λάρισα, στη Θεσσαλονίκη στη Φλώρινα στην Πρέβεζα, στα Γιάννενα στην Αθήνα στην Θεσσαλονίκη, στο Μπέλες, στη Στρούμνιτσα, στη Τζουμαγιά στην Θεσσαλονίκη στην Αθήνα στο Ναύπλιο), β) η συμμετοχή τους στις σημαντικότερες αλλά και φονικότερες μάχες του πολέμου (στα Γιαννιτσά, στη Μανολιάσα, στο Κιλκίς και στα υψώματα Τζουμαγιάς) και γ) οι θυσίες των πατριωτών μας ηρώων σ' αυτές τις ιστορικές μάχες, σε "αγώνες με την λόγχη ", δεν ήταν χωρίς αποτέλεσμα.
Η Ελλάδα εξήλθε από τους Βαλκανικούς Πολέμους, με αυξημένο το στρατιωτικό της γόητρο, έχοντας πραγματοποιήσει ένα μεγάλο μέρος από τις εθνικές της διεκδικήσεις, αφού στη διάρκειά τους απελευθέρωσε σημαντικά ελληνικά εδάφη στη Μακεδονία και στην Ήπειρο, τα περισσότερα από τα νησιά του Αιγαίου και διπλασίασε σχεδόν την εδαφική της έκταση και τον πληθυσμό της.
Συγκεκριμένα η έκτασή της από 64 χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα αυξήθηκε σε 120 χιλιάδες, ενώ ο πληθυσμός της από 2,8 εκατομμύρια κατοίκους έφτασε τα 5 εκατομμύρια. Ύστερα από μακρόχρονη περίοδο υποδουλώσεως οι ελληνικότατες αυτές περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου επανήλθαν στους κόλπους της μητέρας πατρίδας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Ελλάδα, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βουλγαρία.
(2) Επίτομη ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913). Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα 1987.
(3) Αναφερόμαστε πάντοτε στην ΙV Μεραρχία.
(4) Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1914). Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, Αθήνα 1992.
(5) Πέντε χιλιόμετρα βορειοδυτικά Στενών Σαρανταπόρου.
(6) Η αναφορά στις ενέργειες της Μεραρχίας καθ' όλη την διάρκεια του αγώνα γίνεται για να καταφανούν καλύτερα οι θυσίες των Σερβαίων μαχητών, οι οποίοι απ' αρχής του πολέμου μέχρι αποστρατεύσεως, έλαβαν μέρος σ' αυτές τις μάχες, πολλές από τις οποίες υπήρξαν οι σημαντικότερες αλλά και οι φονικότερες των Βαλκανικών πολέμων.
Έγινε επίσης, επειδή σήμερα πολλοί πατριώτες για διαφόρους λόγους διέρχονται από αυτές τις περιοχές, πρέπον είναι, όταν θ' ατενίζουν τα Μνημεία των Πεσόντων στα Σέρβια, στα Γιαννιτσά, στο Μπιζάνι, στο Κικλκίς, στο Λαχανά, ή θα βλέπουν την κοιλάδα του Στρούμνιτσα, τα Στενά της Κρέσνας, τα υψώματα της Τζουμαγιάς, στην Βουλγαρία, να θυμούνται ότι το 1912-13, πενήντα έξι πατριώτες τους, συγγενείς ενδεχομένως και παππούδες τους συμμετείχαν προσφέροντας ακόμη και την ζωή τους, για την ανεξαρτησία αυτών των περιοχών.
(7) Δεκαπέντε χιλιόμετρα βόρεια Σερβίων.
(8) Δεκαπέντε χιλιόμετρα βορειοδυτικά Θεσσαλονίκης.
(9) Χάνι Εμίν Αγά. 24 χιλιόμετρα βόρεια Φιλιππιάδας στο δρομολόγιο προς Γιάννενα.
(10) Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο (1912-1913). Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ. Αθήνα 1992.
(11) 5 χιλιόμετρα βόρεια Χάνι Εμίν Αγά.
(12) Δολοφονήθηκε την 4η Μαρτίου στη Θεσσαλονίκη.
(13) Μεταξύ Μπέλες και Δυτ. Όρβηλου, στη Βουλγαρία.
(14) 8 χιλιόμετρα βορείως Μπέλες.
(15) 12 χιλιόμετρα, βορειοδυτικά Κρέσνας και 13 χιλιόμετρα, νοτιοδυτικά Τζουμαγιάς.
(16) Δυτικά υψ. Βίντρεν.