(Χ. Αθ. Μαραγκού, υποστ/γου ε.α)

Εορτασμός Αγίου Αδρέα Σέρβου, το 1989. (Ο Ναός πριν επισκευασθεί,  με τη θολωτή στέγη)

Στη δυτική πλευρά του Παλαιόκαστρου και ΒΔ του χωριού, σε απόσταση 1000 περίπου μέτρων, βρίσκεται η εκκλησία του Αποστόλου Ανδρέα.

Βρίσκεται επάνω στη ράχη του βουνού, σ' ενα πλάτωμα μικρής σχετικά εκτάσεως, κατάλληλα διαμορφωμένο από τους αρχαίους χρόνους, με υπέρ-θαλάσσιο ύψος 1200 μέτρα, και μ' έναν ορίζοντα που εκτείνεται  βόρεια πέραν του Παναχαικού, Αροανίων και Κυλλήνης, νότια μέχρι το Λύκαιο και τα βουνά της Μίνθης και δυτικά στο Κατάκωλο στην μακρυνή Ζάκυνθο.

Είναι μια ειδυλλιακή περιοχή όπου

"το πάν σιγά και η ψυχή γαληνεύει…" 

Ο σημερινός ναός, λιτός και απέριττος, ανακαινίσθηκε πρόσφατα. Επισκευάσθηκε η παλαιότερη θολωτή στέγη η οποία μετατράπηκε σε κοινή δίρριχτη, ενισχύθηκαν οι όψεις με τσιμεντοκονίαμα και διανοίχτηκε χαντάκι στις τρεις πλευρές του ναού για την προστασία του από την υγρασία.

Κατά τις εργασίες ανακαινίσεως διαπιστώθηκε ότι, εκτός της δυτικής πλευράς η οποία ήταν ομοιόμορφη, οι υπόλοιπες δεξιά και αριστερά και η κόγχη ανατολικά από ένα ύψος ανάλογο της κλίσεως του εδάφους ήταν συνέχεια παλαιοτέρων τοίχων χτισμένων με τούβλα, πωρόλιθο και άλλα υλικά, τα οποία είχαν επαναχρησιμοποιηθεί. Η όλη κατασκευή, φτωχή σε κονίαμα και άτεχνη, φαίνεται να εδράζεται, κυρίως ανατολικά προς το βουνό, σε άλλο κτίσμα παλαιοτέρων χρόνων.

2. Ερείπια

Ο παλαιότερος ναός με τη θολωτή στέγη

Σε αυτό το χώρο βρέθηκαν κατά καιρούς, τεμάχια κορινθιακών κιονόκρανων και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη αρχαίων ναών, αρκετοί πωρόλιθοι, κομμάτια ψηφιδωτού δαπέδου και όστρακα.

Επίσης πολλά κεραμίδια κάθε μορφής και σχήματος, διαφορετικού χρώματος, πάχους και βάρους, διαφορετικής ποιότητας, λεία και ανάγλυφα, κυρτά και κοίλα. Επίσης προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον μία μαρμάρινη πλάκαπου βρέθηκε στην περιοχή. Πρόκειται για άριστη τεχνική και λεπτή επεξεργασία της πλάκας στη λείανση των οριζοντίων επιφανειών όψεως και της διαχωριστικής κεκλιμένης πλευράς. Αυτό το καλλιτεχνικό δημιούργημα προέρχεται από αναθηματικό ανάγλυφο και επιβεβαιώνει την ύπαρξη περικαλλούς αρχαίου ναού στην περιοχή.

Παρακολουθώντας διάφορα αναθηματικά ανάγλυφα από την Τεγέα, την Ολυμπία, ακόμη και από την Αθήνα, παρατηρούμε ότι το εύρημα στον Αγιαντριά υπερτερεί από τεχνικής πλευράς.

Στο συγκεκριμένο χώρο, απέναντι από το Λύκαιο, το ιερό όρος των αρχαίων και κοντά στα μεγαλύτερα λατρευτικά κέντρα της αρχαιότητος στην Μεγαλόπολη, στην Τεγέα, στην Ολυμπία, στην Ηραία, στην Γόρτυνα κ.τ.λ. τα υλικά που βρέθηκαν προσδιορίζουν την ύπαρξη ενός αρχαίου ναού με πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο και τεχνικές προδιαγραφές ίδιες με αυτές των καλλίτερων ναών της Πελοποννήσου. Πρέπει να κατασκευάστηκε τον 6ο π.Χ. αι. και να ήκμασε σ'αυτό τον χώρο, σχεδόν μέχρι την Παλαιοχριστιανική περίοδο, οπότε μετατράπηκε σε βασιλική της χριστιανικήςθρησκείας.

Την άποψη αυτή ενισχύουν ακόμη περισσότερο τα υπολείμματα ενός παλιού λατομείου και ενός αριστοτεχνικού αρχαίου υδραγωγείου που υπάρχουν στην περιοχή και τα ερείπια του παλαιού κάστρου στην κορυφή του βουνού.

3. Χριστιανισμός – Ελληνισμός, κατά τον 9ο μ.Χ. αιώνα.

Οι πολιτικές και στρατιωτικές αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στην Πελοπόννησο με την εδραίωση της βυζαντινής κυριαρχίας είχαν άμεσο αντίκτυπο και στον εκκλησιαστικό τομέα. Η πρώτη σημαντική αλλαγή στα εκκλησιαστικά πράγματα είχε γίνει αρκετά νωρίς, το 732 ή το αργότερο το 752, όταν ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ αποφάσισε να αποσπάσει το Ανατολικό Ιλλυρικό (1) την Καλαβρία και την Σικελία από τη ρωμαϊκή εκκλησία και να τις εντάξει στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Αργότερα το 805 ή το 807 επαναστάτησαν οι Σλάβοι της Πελοποννήσου και επιτέθηκαν στην Πάτρα. Όπως αναφέρει ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος στο έργο του "Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν", με την θαυματουργή εμφάνιση και παρέμβαση του αποστόλου Ανδρέα, οι Σλάβοι απωθήθηκαν, ενώ οι ίδιοι με τις οικογένειές τους και όλα τους τα υπάρχοντα αφιερώθηκαν στο ναό του αποστόλου Ανδρέα στη μητρόπολη της Πάτρας. (2)

4. Βίος Αγίου Ανδρέα

1) Γενικά:

Απόστολος του Χριστού, υιός του Ιωνά και αδελφός του Σίμωνος Πέτρου, καταγόμενος από την Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας το επάγγελμά του ήταν ψαράς. Πριν γίνει μαθητής του Χριστού ήταν μαθητής του Βαπτιστή Ιωάννη. Αυτός με τον Ιάκωβο τον υιό του Ζεβεδαίου και αδελφό του αποστόλου Ιωάννη υπήρξαν οι δύο πρώτοι μαθητές που ακολούθησαν τον Χριστό και έπειτα και τους αδελφούςτων προς εκείνον οδηγήσαντες, γι αυτό λέγεται Πρωτόκλητος.

Κατά παλαιά παράδοση ο απόστολος Ανδρέας κήρυξε το ευαγγέλιο στην Σκυθία, γι αυτό θεωρείται και προστάτης της Ρωσίας. Κατά άλλη παράδοση σχετική με την προηγούμενη, κήρυξε στις πόλεις Ηράκλεια, Σινώπη και Τραπεζούντα. Και τέλος κατ’ άλλας παραδόσεις, ο Ανδρέας διαπλεύσας προς το Βυζάντιον και τον Στάχυν επίσκοπον χειροτονίσας και τας λοιπάς χώρας διελθών προς την περιφανή Πελοπόννησον έρχεται. Ήλθε, δίδαξε και υπέστη μαρτυρικό θάνατον επί σταυρού σχήματος Χ, στην Πάτρα.

Πρόλαβε όμως να δημιουργήσει πιστούς. Οι μαθητές του έκαναν το χρέος τους. Οργανώθηκαν και από τις επόμενες μέρες τον τίμησαν. Οι πιστοί του φίλοι Μαξιμίλια και Στρατοκλής έθαψαν τα τίμια λείψανα του Αποστόλου. Ο ύπατος Αιγεάτης, ο οποίος φυλάκισε και σταύρωσε τον Ανδρέα, προ της λαϊκής κατακραυγής έθεσε τέρμα στην ζωή του πέφτοντας από τα τείχη της πόλεως.

Ο απόστολος Ανδρέας θεωρείται ο πολιούχος άγιος της Πάτρας, η δε μνήμη του εορτάζεται την 30η Νοεμβρίου (3).

Απολυτίκιον, ( ήχος δ΄) :" Ως των Αποστόλων Πρωτόκλητος, και του κορυφαίου αυτάδελφος, τον Δεσπότην των όλων Ανδρέα ικέτευε, ειρήνην την οικουμένη δωρίσασθαι και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος ".

2) Θαύματα:

Αναφέρεται ως θαύμα του αποστόλου Ανδρέα, η θεραπεία του γιού του Στρατοκλέους, διότι «ήφριζε διάστροφος όλος γενόμενος» και με την προσευχή του ανάγκασε τον δαίμονα να φύγει μακριά.

Σε θαύμα του Πρωτοκλήτου αποδίδεται επίσης η σωτηρία της Πάτρας από τις συνδυασμένες επιθέσεις των Σλαβων (4) και των Σαρακηνών περί το έτος 807 μ.Χ.

Περί το έτος 807, οι Σλάβοι του Θέματος της Πελοποννήσου λέγει ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (5) αποφάσισαν να αποστατήσουν και γι αυτό πρώτα επεχείρησαν να διώξουν από τα σπίτια τους και να αρπάξουν τις περιουσίες των γειτόνων τους Γραικών, έπειτα δε επιτέθηκαν εναντίον της Πάτρας την οποίαν πολιόρκησαν από ξηρά και θάλασσα, με την βοήθεια των συμμάχων τους μωαμεθανών που ήλθαν από την Αφρική και την Συρία.

Η πολιορκία συνεχίστηκε για αρκετό χρόνο και έφερε σε άσχημη κατάσταση τους πολιορκημένους, οι οποίοι ενημέρωσαν για την πολιορκία τον εδρεύοντα στην Κόρινθο στρατηγό του θέματος. Επειδή όμως δεν έλαβαν καμία ενίσχυση άρχισαν να σκέπτονται μήπως πρέπει να συμβιβαστούν με τον εχθρό και να του παραδώσουν την πόλη. Πρίν παραδοθούν θεώρησαν σκόπιμο, επειδή πίστευαν ότι ήταν αδύνατο να τους εγκαταλείψει ο στρατηγός, να αποστείλουν έναν έφιππο παρατηρητή στα όρη ανατολικά της πόλης για να επισκοπήσει μήπως έρχονται οι ενισχύσεις. Του έδωσαν εντολή, για κέρδος χρόνου, εάν διαπιστώσει ότι έρχεται η βοήθεια να επιστρέψει αμέσως γέρνοντας την σημαία του προς τα εμπρός, εάν δε δεν έρχεται να επιστρέψει διατηρώντας την σημαία ορθή.

Πράγματι ο παρατηρητής επήγε στο σημείο όπου είχε διαταχθεί και επειδή δεν είδε να έρχεται βοήθεια επέστρεφε με ορθή την σημαία, οπότε ξαφνικά σκόνταψε το άλογό του και η σημαία έγειρε προς τα εμπρός.

Οι πολιορκημένοι που παρακολουθούσαν την επιστροφή του, εξέλαβαν την κλίση της σημαίας για σύνθημα, νόμισαν ότι έρχεται η βοήθεια, έλαβαν θάρρος, άνοιξαν τις πύλες του κάστρου, επετέθησαν κατά των Σλάβων και τους νίκησαν κατά κράτος (6), (7).

Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (8) επιβεβαιώνει ότι το κατόρθωμα έγινε με την βοήθεια του αποστόλου Ανδρέου του προστάτη της πόλεως. Επίσης αναφέρει ότι οι κάτοικοι είδαν με τα μάτια τους τον Πρωτόκλητο απόστολο Ανδρέα να διευθύνει την μάχη έφιππος και να καταδιώκει τους βαρβάρους.

3) Ενέργειες βασιλέως Νικηφόρου:

Όταν ο βασιλιάς (9) έμαθε για την έφοδο των Σλάβων, την λεηλασία και την πολιορκία και ότι με την βοήθεια και την συμπαράσταση του αποστόλου Ανδρέα οι πολιορκημένοι τους ενίκησαν διέταξε: «επεί και το τρόπαιον και η κατά κράτος νίκη παρά του αποστόλου γέγονεν, οφειλόμενον καθέστηκε πάσαν την εκστρατείαν των πολεμίων και τα λάφυρα και τα σκύλα αυτώ αποδοθήναι». Έτσι λοιπόν όλοι οι Σλάβοι που μετείχαν της στάσεως, με τις οικογένειές τους, τους συγγενείς και τους υπηρέτες τους, ακόμη δε και όλη η κινητή και ακίνητη περιουσία τους, αφιερώθηκαν στον ναό του αποστόλου στη μητρόπολη της Πάτρας ως ιδιοκτησία του.

Από επιστολή του οικουμενικού πατριάρχου Νικολάου προς τον βασιλέα Αλέξιο Κομνηνό (10), μαθαίνουμε ότι λόγω του θαύματος αυτού η επισκοπή της Πάτρας προβιβάσθηκε στην τάξη μητροπόλεως και υπήχθησαν σ αυτήν οι τρεις επισκοπές Μεθώνης, Κορώνης και Λακεδαίμονος.

4) Τιμή στον Πρωτόκλητο και από τους κατοίκους του Σέρβου:

Βέβαια δεν ήταν μόνο οι κάτοικοι της Πάτρας που διασώθηκαν από τις επιθετικές ενέργειες των Σλάβων, αλλά ησύχασαν και οι λοιποί Έλληνες – Γραικοί που υπέφεραν από τις λεηλασίες και τις καταστροφές των γειτόνων τους. Επηρέασε και αυτούς εξ ίσου η βοήθεια του Πρωτοκλήτου που τους απήλλαξε από τους έποικους που εποφθαλμιούσαν τις περιουσίες τους, τα υπάρχοντά τους, την ύπαρξή τους. Η κατατρόπωση των Σλάβων αναγνωρίστηκε από όλους ότι ήταν έργο του στρατηγούντος κατά την μάχη αποστόλου Ανδρέα προς τον οποίο διατράνωσαν την πίστη τους.

Η λατρεία του Πρωτοκλήτου αποστόλου, όσον και αν το θέμα δεν καλύπτεται από ιστορικά στοιχεία, βέβαιον είναι ότι κατά την μεσοβυζαντινή εποχή (11) βρίσκεται στην κορύφωσή της και ο απόστολος τιμάται με δικούς του ναούς εντός και εκτός της Πάτρας και σ όλη την γεωγραφική ακτίνα που επηρέαζε η Εκκλησία της. Αφιερωμένοι στον απόστολο Ανδρέα ήταν ο Βυζαντινός ναός του κάστρου της Καρύταινας (12) τον οποίο κατάστρεψαν οι Φράγκοι το 1205 και ο καθεδρικός ναός της αρχαίας Γόρτυνος στην αριστερή όχθη του Λουσίου ποταμού. Το μνημείο έχει μελετηθεί και ανήκει στο ΙΒ΄ αιώνα.

Η δικαιοδοσία της Μητροπόλεως της Πάτρας, έφθανε δια της Επισκοπής Λακεδαίμονος μέχρι το χωριό Σέρβου (13).

Κυονόκρανα από τα ερείπια του ναού.

Στο δυτικό πρανές του Παλαιόκαστρου, στα ερείπια της αρχαίας πόλεως, νοτιοδυτικά του παλαιού κάστρου υπήρχε, ο αρχαίος ναός που οι κάτοικοι τον μετέτρεψαν σε βασιλική της χριστιανικής θρησκείας. Ο ναός όπως προκύπτει από τα ευρήματα (ψηφιδωτό, διάφορα τούβλα, κιονόκρανα, κρηπίδες, όστρακα, κεραμίδια κ.τ.λ.) ανήκει στην παλαιοχριστιανική εποχή (14) .

4. Tο Μοναστήρι του Αγιαντριά

Στον Πρωτόκλητο αφιέρωσαν και οι Σερβαίοι τον Ναό τους κοντά στο Κάστρο, στον νικητή που τους απάλλαξε από τους Σλαύους, στον Πολιούχο της Μητροπόλεώς τους, στον κοντινό τους Άγιο και προστάτη τους.

Φτωχά έως ανύπαρκτα τα στοιχεία περιγραφής της ιστορίας του μοναστηριού, πλούσια η παράδοση μιλάει για το μεγάλο μοναστήρι.Η αλήθεια όμως πρέπει να βρίσκεται πιο μακριά και από τις παραδόσεις αλλά και τους θρύλους, εκεί που την οδηγούν τα ευρήματα, τα ερείπια καιταδιάφορα χαρακτηριστικά στοιχεία του εδάφους.

Οι πωρόλιθοι μας οδηγούν στον έκτο αι. π.Χ. Τα μάρμαρα, τα κιονόκρανα οι κρηπίδες ή τα επίκρανα και τα αναθηματικά ανάγλυφα μας φέρνουν δύο αιώνες πιο κοντά.

Θραύσμα ψηφιδωτού 4ου μ.Χ. αιώνα που βρέθηκε στην περιοχή.

Την Παλαιοχριστιανική περίοδο μας προσδιορίζουν τα ψηφιδωτά δάπεδα ενώ τα κεραμίδια με τα τούβλα καλύπτουν τους μεσοβυζαντινούς αλλά και τους υστεροβυζαντινούς (15) χρόνους.

Τον 11 και 12αιώνα παρατηρείται έξαρση του μοναχικού βίου.

Μοναχοίπρέπει να αποτελούν το προσωπικό του μοναστηριού του Αγιαντριά και των ασκηταριών που υπάρχουν στην βραχώδη και δύσβατη πλευρά του βουνού.

Στην Φραγκοκρατία το χωριό με το μοναστήρι και το κάστρο του ήταν ένα σημαντικό φράγκικο τιμάριο, όπως αφήνεται να εννοηθεί από τα σχόλια του Χρονικού του Μορέως στην περιγραφή της τελικής φάσης της μάχης της Πρινίτσας στην Μπρίνια μεταξύ Φράγκων και Βυζαντινών τον Αύγουστο του 1263 μ.Χ.

Όταν το 1320 η περιοχή, μετά την εκδίωξη των Φράγκων αποτέλεσε τα σύνορα του Δεσποτάτου του Μυστρά, το χωριό έζησε τα καλλίτερά του χρόνια. Ενισχύθηκε η περιοχή με εποίκους από τις Βυζαντινές επαρχίες, ήρθαν από την Πόλη οι Γαβράδες, οι Φίληδες, οι Καδηλώροι, οι Ηλιόπουλοι, ….από την Σμύρνη οι Σμυρνιοί.

Κατοικήθηκε ο Αρτοζήνος, χτίστηκαν εκκλησιές, χτίστηκαν πυργόσπιτα σ’ όλα τα επίκαιρα σημεία, ορίσθηκαν κλεισουράρχες και βιγλατόροι και ο Αγιαντριάς ανακαινίσθηκε με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Οι καμπάνες του σήμαιναν την αγάπη του Πρωτόκλητου προς τους πιστούς και υπενθύμιζαν στους απέναντι Φράγκους το μεγαλείο της Ορθοδοξίας που με τόσο μίσος προσπάθησαν να καταστρέψουν με τις σταυροφορίεςτους.

Στην Τουρκοκρατία η κατάσταση άλλαξε και έφθασε στο χειρότερο σημείο με την αποτυχούσα επανάσταση του Ορλώφ.

5. Αλβανικές θηριωδείες:

Μετά την αποτυχία της επαναστάσεως του Ορλώφ, οι Τούρκοι κάλεσαν Αλβανούς μισθοφόρους για την αποκατάσταση της τάξεως. Πρόκειται για επιδρομείς με άγρια και θηριώδη ένστικτα, που η δράση τους κράτησε εννέα ολόκληρα χρόνια (16). Ο χρόνος αυτός ήταν αρκετός, για να εκμεθελιώσουν κυριολεκτικά τον τόπο και να αφανίσουν τους κατοίκους (17).

Οιαδήποτε περιγραφή προκαλεί φρίκη (18).

Ο Αρτοζήνος που είχε ιδρυθεί στα χρόνια ακμής του Δεσποτάτου του Μυστρά καταστρέφεται ολοσχερώς. Το ψηλότερο χωριό της Πελοποννήσου, ( υψ. 1300 μ.), ερημώνεται. Οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου-Κωνσταντίνου, του Αγιο-Δημήτρη, του Αγιώργη, του Αγιάννη, έργα του 14ου αιώνα, μεταβάλλονται σε ερείπια. Ο Άγιο- Λιάς στην κορυφή του υπερήφανου βουνού (υψ. 1362 μ.) που επί αιώνες, έδινε κουράγιο, πίστη, ελπίδα στους πιστούς που τον ατένιζαν από μακριά, έμεινε μόνο σαν ονομασία της περιοχής.

Στου Σέρβου συνεχίστηκε η μανία των επιδρομέων και το χωριό έζησε την χειρότερη εποχή της ιστορίας του.

Οι βυζαντινές εκκλησίες του Άγιο-Κωνσταντίνου, του Άγιάννη, της Άγια-Παρασκευής, του Άγιο-Θανάση, του Αγιώργη και Άγιο-Σπυρίδωνα, μεταβλήθηκαν σε σωρούς ερειπίων.

Το μοναστήρι του Άγιαντριά, καταστράφηκε.

Τα αποκαϊδια και τα διάφορα θραύσματα των υλικών κάλυψαν μια έκταση 20 στρεμμάτων, σε βάθος δύο και τριών μέτρων ανευρίσκονται όστρακα, και τεμάχια από κεραμίδια.

Οι κάτοικοί του το εγκαταλείπουν προσπαθούν να σωθούν, να γλυτώσουν τα σκλαβοπάζαρα, τον ανδραποδισμό, καταφεύγουν στα όρη, στα σπήλαια, σ’ άλλα μέρη της Πελοποννήσου, στα νησιά, την Μ. Ασία. Στην Τεργέστη, στην Βιέννη, στην Ρωσία και σ’ άλλα σημεία της γης.

Τα Σερβαίκα, τα Αρτοζηναίκα, οι Αράπηδες, τα Μαραγκαίκα (19), τα Δαραίκα, τα Κατσαπαίκα (20) , αλλά και οι σπηλιές στην Γκούρα, στου Μπαμπιώτη, στου Γκερμάζι, στου Ράχη-Πουρίνη, στου Ντίσιλη, στη Γρανιά, θα αποτελέσουν τους μόνιμους ή τους προσωρινούς τόπους διαμονής μέχρι να καταλαγιάσουν τα πράγματα να πάρουν τ’ άρματα να συμμαχήσουν με τους Τούρκους και να εξοντώσουν τους Αλβανούς.

Λαξευμένη πέτρα που βρέθηκε στην περιοχή.

6. Μετά την καταστροφή:

Στη βιβλιοθήκη της Δημητσάνας βρίσκονται δύο κτητορικοί κώδικες της Μονής Φιλοσόφου (22) με διάφορα έγγραφα και σημειώματα που αναφέρονται σε αφιερώσεις ή πωλήσεις κτημάτων γενικά και σε διαθήκες, ανταλλαγές, συμβιβασμούς κ.τ.λ. μεταξύ ιδιωτών και ιδιωτών με την Μονή. Υπάρχουν επίσης δικαιοπρακτικά έγγραφα της μονής Τ. Προδρόμου και ποικίλα σημειώματα της μονής Αιμυαλών (23). Αναφέρονται στο μεταξύ των ετών 1615 και εντεύθεν χρονικό διάστημα και οι συναλλασσόμενοι είναι κυρίως κάτοικοι της Δημητσάνας, Στεμνίτσας, Ατσιχώλου, Ζυγοβιστίου αλλά και των άλλων χωρίων της επαρχίας μέχρι Λαγκάδια, Δράϊνα, Καρύταινα, κ.τ.λ. ακόμη δε και εκτός Πελοποννήσου.

Το χωριό Σέρβου σύμφωνα με τα απογραφικά στοιχεία της περιφερείας της Κρύταινας (24) ( Δραγώνοι 1698, Δραγώνοι 1699, Κόρινθος 1699, Απογραφή 1700, Πασίφικο 1704, Πουκεβίλ 1815) ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της περιοχής, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει κανένα έγγραφο στις μονές αυτές που να αναφέρεται σε αυτό. (25). Προκαλεί εντύπωση η έλλειψη εγγράφων προσφορών ή αφιερώσεων των κατοίκων για την ψυχική τους σωτηρία ή για την ανακούφιση των μελών των οικογενειών τους και δημιουργεί πολλά ερωτήματα η απουσία από κάθε Μνημόσυνο, Πρόθεση, Παρρησία, Εκφώνηση, από τις μονές της περιοχής τους. Όταν ολόκληρα χωριά προσφέρονται στην μονή δεν είναι δυνατόν να απέχουν πιστοί με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα όπως ήταν οι κάτοικοι του χωριού Σέρβου.

Μόνο η ύπαρξη κάποιου άλλου ναού στην περιοχή με ανάλογη ιστορική διαδρομή, με προσωπικό και φήμη ικανή να προσφέρει στους πιστούς εμπιστοσύνη και να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των ευσεβών χριστιανών, είναι δυνατόν να δικαιολογήσει την συμπεριφορά τους. Η ιστορική διαδρομή του Αγιαντριά, με τους θρύλους και τις παραδόσεις του θα μπορούσε, αδιαμφισβήτητα να είναι ο χώρος προσφυγής για κάθε δικαιοπραξία, αλλά και για κάθε Πρόθεση, Παρρησία, Εκφώνηση και μνημόσυνο, των κατοίκων της περιοχής.

Στο μοναστήρι του Αγιαντριά θα πρέπει να υπήρχαν τα κάθε μορφής στοιχεία τα όσια και τα ιερά του χωριού για πολλούς αιώνες μέχρι την επανάσταση του Ορλώφ οπότε οι αιμοδεψείς Αλβανοί κατάστρεψαν το μοναστήρι και εξαφάνισαν κάθε ίχνος της πολυετούς ιστορίας του.

Οι κάτοικοι του χωριού συνειδητοποίησαν ότι είναι αδύνατη στα χρόνια της σκλαβιάς η επανίδρυση του Αγιαντριά. Έκτισαν στην θέση του ένα μικρό εκκλησάκι με υλικά από τα ερείπια, πρόχειρα, άτεχνα, προφανώς για να δείχνει την θέση του θρυλικού μοναστηριού, να μην χαθούν τα ίχνη, με την ελπίδα ότι κάποτε που θάρθει το πλήρωμα του χρόνου θα ξαναχτίσουν το μεγάλο μοναστήρι.

Έβαλαν και κομμάτια από κιονόκρανα στη μέση για κηροπήγια …

Λίγα χρόνια μετά την καταστροφή, οι πιστοί άρχισαν να επισκέπτονται τις μονές της περιοχής και να προβαίνουν σε ανάλογες αφιερώσεις και άλλες θρησκευτικές εκδηλώσεις (26).

Μονή Αιμυαλών: Υπ, αρ. 533. 1806 Σεπτεμβρίου 10.

"Ήλθεν ο Ανγγελάκης Γκαμπράς από χωριό Σέρβου και έγραψε τον πατέρα του Νικολό και την μητέρα του Τριάντω και το όνομά του Ανγγελάκης και την γυνή του Κωνσταντίνα, να μνημονεύονται αενάως, έδωσε εις την Αγίαν Εκφώνησιν έδωσε γρόσια 40. Ακόμα αφιερώνει και ότι πράγμα μένει μετά τον θάνατόν του, πρόβατά του, βόϊδα του και ότι άλλον ζωντανόν ευρεθή να τα λαμβάνη το μοναστήρι, έτερα έφερεν ένα βόδιον και ένα αλογοπούλαρον και πρόβατα 15, έτερα έφερεν η γυνή του μακαρίτη απότες έδωσεν το κοινόν χρέος πρόβατα 15 κατά την παραγγελίαν, όπου άφησεν ο μακαρίτης (φ.40^α ) (27) ..."

Ήρθε η απελευθέρωση, πέρασαν τα χρόνια και από το εκκλησάκι απέμειναν τρεις μισογκρεμισμένοι τοίχοι γεμάτοι χώματα από το βουνό.

Περί τα μέσα του περασμένου αιώνα ο Χαράλαμπος Μαραγκός επισκεύασε τον ναό.

Επηρεασμένος από την παράδοση τις φήμες, για το μεγάλο μοναστήρι με τα πολλά σήμαντρα, τα καμπαναριά, τους τρούλους, τις καμάρες, θέλησε να δώσει κάποια ιδιαίτερη έμφαση. Στους τοίχους χρησιμοποίησε και τούβλα από τα ερείπια, το υπέρθυρο το έχτισε με κυκλικά διαμορφωμένο πωρόλιθο και κατασκεύασε θολωτή στέγη από μπετόν, ενώ τέσσερις κολώνες από το ίδιο υλικό διαστάσεων 0,20 επί 0,20 επί 1,20 περίπου τοποθετήθηκαν στις ειδικά διαμορφωμένες γωνίες της.

Πίστεψε ότι εκεί υπήρχε κάποιο μεγάλο μοναστήρι και αργότερα απευθύνθηκε στους αρμοδίους για την αποκάλυψη των αρχαιοτήτων και την διασφάλιση της πατρικής μας κληρονομιάς. Η αρχαιολογική υπηρεσία επισκέφθηκε την περιοχή, έσκαψε σε δυό τρία σημεία, δεν επέμεινε, τα σημάδια, τα κιονόκρανα, τα κεραμίδια, τα τούβλα, τα κάστρα, δεν φάνηκαν αρκετά, ο χώρος δεν τους έπεισε, δεν αντιλήφθηκαν ότι, ευρίσκοντο σ’ ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία της χριστιανοσύνης και του ελληνισμού...

BIBΛΒΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Στο Ανατολικό Ιλλυρικό υπαγόταν και η Πελοπόννησος.

(2) 13-959

(3) Οι Μεταμορφώσεις της Πελοποννήσου, (4^ος - 15^ος αι.). ΕΘΝΙΚΌ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ.

(4) Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Δρανδάκη Εκδ. Φοίνιξ. Τ. Δ΄.

(5) Καρόλου Χοπφ, Οι Σλάβοι εν Ελλάδι. Βενετία 1872, σ.34-40. Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών.

(6) Κ. Παπαρηγόπουλου , Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. ι Μεταμορφώσεις της Πελοποννήσου, (4^ος - 15^ος αι.). ΕΘΝΙΚΌ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ. Constantine Porphyrogenitus, De Administrndo Imperio, Εκδ. GMoravcsik - R. J. H. Jenkins, τόμ. Α΄ Ουάσιγκτον 1967, τόμ. Β΄ Λονδίνο 1962 (CFHB, 1).

(7) Οι δε βάρβαροι ιδόντες και καταπλαγέντες, έκθαμβοι γεγονότες επί τη κατ’ αυτών κραταιά επελεύσει του αηττήτου και ακαταγωνίστου οπλίτου και ταξιάρχου και τροπαιούχου και νικηφόρου πρωτοκλήτου αποστόλου Ανδρέου, εταράχθησαν, εσαλεύθησαν, τρόμος επελάβετο αυτούς και προσέφυγον εις τον πάνσεπτον ναόν αυτού. . . .Καρόλου Χόπφ, Οι Σλάβοι εν Ελλάδι. Βενετία 1872.

(8) Constantine Porphyrogenitus, De Administrndo Imperio, Εκδ. G. Moravcsik - R. J. H. Jenkins, τόμ. Α΄ Ουάσιγκτον 1967, τόμ. Β΄ Λονδίνο 1962 (CFHB, 1).

(9) Νικηφόρος, 802-811

(10) 1081-1118

(11) ( 642 – 1071 μ. Χ.)

(12) Τ. Χ. Κανδηλώρου, Γορτυνία. σ. 51. Εκδ. Διόνυσος, 1899. «..ο δε βαρώνος κατέσκαψε την επί της κορυφής εκκλησίαν του Αγ. Ανδρέου, σώζονται δ’ εισέτι επί του φρουρίου ογκώδεις οι συμπαγείς τοίχοι, του ανατραπέντος Βυζαντινού ναού, ένθα την τελευταίαν στιγμήν είχον κλεισθή οι πολιορκηθέντες Γορτύνιοι…».

(13) Τ. Αθ. Γριτσοπούλου, Ο Απόστολος Ανδρέας και αι Πάτραι. Πελοποννησιακά , Παράρτημα τόμου ΚΖ΄. σ. 83. Αθήναι

(14) Αρχαιολογική Υπηρεσία, έγγραφον Φ. Αρτοζήνου

(15) ( 1071 – 1453 μ.Χ. )

(16) 1770 – 1779.

(17) Τ. Γριτσοπούλου, Τα Ορλωφικά. « Μνημοσύνη», Εν Αθήναις 1967.

(18) Κοντογιάννη Παντ. Μ. Οι Έλληνες κατά τον πρώτον επί Αικατερίνης Β΄ Ρωσοτουρκικόν πόλεμον (1768-1774), εν Αθήναις1903.

(19) Μαραγκαίϊκα, Ζαχαραίκα, συνοικισμοί στον Νομό Ηλείας

(20) Συνοικισμός στον Νομό Αχαίας.

(21) θ. Κολοκοτρώνη, Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής, εν Αθήναις 1889, Εκδ. Εστίας.

(22) Τ. Α. Γριτσοπούλου, Μονή Φιλοσόφου, Εν Αθήναις 1960.

(23) Γορτυνιακά, τ. Α΄, Αθήνα 1972.

(24) Β. Παναγιωτόπουλος, Πληθυσμός και Οικισμοί της Πελοποννήσου. Ιστορικό Αρχείο Εμπορικής Τραπέζης Ελλάδος, Αθήνα 1985.

(25) Η πρώτη αφιέρωση κατοίκου του χωριού είναι η υπ’ αρ. 533 προς την μονή Αιμυαλών, το έτος 1806, Σεπτεμβρίου 10.

(26) Γορτυνιακά, τ. Α΄, Αθήνα 1972.

(27) Γορτυνιακά, τ. Α΄ , Αθήναι 1972 .