Οι διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων διαφέρουν από τόπο σε τόπο, και από εποχή σε εποχή. Με αυτό το δεδομένο, επέλεξα να καταγράψω τι τρώγαμε (που σπανίως είχαμε τα περισσότερα) τη δεκαετία 1950 στο χωριό μας Σέρβου γιατί σήμερα έχουν διαφοροποιηθεί λίγο ως πολύ οι διατροφικές μας επιλογές, και για να θυμηθούν οι παλιότεροι, και μάθουν οι νέοι.

Το γεύμα ή το δείπνο στο σπίτι ήταν το ίδιο για όλη την οικογένεια.

 Το φαγητό ήταν διαφορετικό στις καθημερινές και διαφορετικό στις Κυριακές, στις Γιορτές, και στους Γάμους .

 Στου Σέρβου για τα παιδιά (κορίτσια και αγόρια) του Δημοτικού  και του Γυμνασίου δεν υπήρχαν σάντουϊτς, πατατάκια, τσίπς, χάμπουργκερ κ.α. Δεν υπήρχε «το πλαστικό προκατασκευασμένο φαγητό».  Πριν φύγουμε για το σχολείο τρώγαμε ένα πιάτο ζεστό τραχανά . Από κάποια δε χρόνια και μετά στο Σχολείο υπήρχε το πρωϊνό συσσίτιο (γάλα από σκονόγαλο, βούτυρο και τριγωνάκι τυρί από κονσέρβες που το κόβαμε με ψιλό σύρμα)

Είδη ψωμιού

Σταρένιο (καθάριο σε αντιδιαστολή με την μπομπότα) με προζύμι, ψημένο  σε πυρωμένο φούρνο από θαμνώδη καυσόξυλα (τούφες από πουρνάρια συνήθως).

Κουλούρες από το ίδιο ζυμάρι για το σταρένιο  ψωμί που τις πλάθανε στο πλαστήρι και τις έψηναν  όταν ξεθράκιαζαν (Με μια μακριά μασιά αφαιρούσαν τα υπολλείματα της καύσης των ξύλων δηλ. στάχτι και κάρβουνα) το εσωτερικό δάπεδο του φούρνου χωρίς ταψί πάνω στα πυρωμένα πυρότουβλα , και στη συνέχεια φούρνιζαν τα μεγάλα χαλκοματένια ταψιά με το ψωμί.

Μπομπότα. Ψωμί από καλαμποκίσιο αλεύρι με προζύμη και ψημένη στον ξυλόφουρνο. 

Οι μανάδες μας ζύμωναν μιά φορά τη βδομάδα, και μετά από δύο - τρείς ημέρες γινόταν "πέτρα" το ψωμί. Λύση ήταν να καψαλίζουμε τις φέτες του ψωμιού στη θράκα του τζακιού, η να το βρέχουμε στο νερό για να μαλακώσει, πράγμα που διευκόλυνε και τους ηλικιωμένους που συνήθως δεν είχαν δόντια.

Μπο(υ)γάτσ(ι)α. Ψωμί με σταρένιο αλεύρι, χωρίς προζύμι με σόδα και λίγο λάδι, ψημένη στο φούρνο.

Σταχτοκουλούρα στο τζάκι. Ζύμη από σταρένιο αλεύρι με σόδα που την έψηναν στο τζάκι χωρίς ταψί και σκεπασμένη με αναμμένα κάρβουνα.

Μπομπότα στο τζάκι. Ζύμη από καλαμποκίσιο αλεύρι με σόδα και ψήσιμο στη χόβολη του τζακιού.

Προσφορές . Ζύμη από ψιλοκοσκινισμένο σταρένιο αλεύρι ψημένη στον ξυλόφουρνο. Το ψωμί προοριζόταν για την εκκλησία σε γιορτές και ψυχοσάββατα και ήταν σταμπαρισμένη με ειδική ξύλινη σφραγίδα χριστιανικών συμβόλων. Οι προσφορές είχαν σχήμα κύκλου σε αντιδιαστολή με τα πρόσφορα που η διαφορά τους  ήταν το ελλειψοειδές σχήμα τους και το μικρότερο μέγεθός τους.

Κουλούρες με ψιλοκρισαρισμένο αλεύρι και λάδι, πασπαλισμένες με ζάχαρη και στολισμένες με πολύχρωμα ζαχαρωτά. Τις κουλούρες τις πήγαιναν «κανίσκι» στις νύφες από το σόϊ του γαμπρού, η ήσαν τάματα σε εκκλησίες που έβγαιναν σε δημοπρασία για ενίσχυση των εσόδων των εκκλησιών.

Ψωμί εκτός από το σιταρένιο και καλαμποκίσιο (αραποσιτένιο) αλεύρι, φτιάχνανε  και με αλεύρι κριθαριού η σίκαλης η από σμιγάδι (μείγμα σταρένιου και κριθαρένιου αλευριού).

Άλλο αρτοσκεύασμα ήταν το ψωμί χωρίς προζύμι και αλάτι που το προσέφεραν στις κηδείες.

Τα δημητριακά παραγωγής του χωριού τα άλεθαν  στους νερόμυλους του Βασίλη του Τρουπή στο Γκερμάζι , στο Ρεκούνι, στου Μπούφη στους μύλους της Ελένης Κούλη, του Σπ. Δέλλα που είχε και νεροτριβή, και στο μύλο του Βουτυριά. Άλλοι νερόμυλοι ήσαν της Σολομίνας στη Δημητσάνα, και στην Καρκαλού.

Να θυμηθούμε και τα αραποσίτια όταν ήσαν χλωρά και τα ψήναμε σε τρανές φωτιές, και το κότσαλό τους το χρησιμοποιούσαμε σαν φελλό σε μπουκάλια.

Τρώγαμε και «ψάνη». Ήταν τα στάχια του σιταριού και λίγο πριν ωριμάσει ο καρπός, τα καψαλίζαμε στη φωτιά, ξεχωρίζαμε  τον ψημένο καρπό από τα άγανα και όποιος είχε δοκιμάσει θα αναπολεί τη νοστιμιά της.

Λαχανικά

Πατάτες βραστές, γιαχνί η  τηγανητές.

Ντομάτες.

Φασολάκια γιαχνί.

Κολοκύθια με άρμη (αλατισμένο γάλα που γέμιζαν τα

βαρέλια με το τυρί).

Λαχανίδες με λάδι και λεμόνι  η με άρμη.

Λαχανίδες τουρσί (αρμιά την έλεγαν).

Λεποντιές μαζί με άγρια βλήτα και αρμυρήθρες ( στρύφνος ) με άρμη η λάδι και λεμόνι.

Πλατοκούκια με μάραθο και λάδι.

Μαρούλια.

Αγγούρια (καστραβέτσια).

Μελιτζάνες (τα τελευταία χρόνια)

Άγρια χόρτα, όπως φαρμακουλήθρες, τζοχούς, καυκαλήδες, μυρώνια, τσουρούχανα, σέσκουλα, λάπατα, τσουκνίδες, πρασουλίθρες, παπαρούνες, σπαράγγια, οβριές, άγρια ραδίκια, στριφτούλια, σέλινο, αντράκλα, γαϊδουράγκαθα, συνάπι, ταραξάκο, βρούβες, και όποιος γνώριζε έτρωγε και μανιτάρια.

Ελιές, πράσινες η μαύρες μέσα σε άλμη, που συνήθως μας τις προμήθευαν από την Τσίπολη.

Κρεμμύδια, σκόρδα, και καυτερές πιπεριές.

Τουρσί τη σαρακοστή (από καρότα, πράσινα ντοματάκια,πιπεριές κλπ)

Αρωματικά φυτά. Ρίγανη, διόσμος, μαϊντανός, φρουσκούνι, μάραθος, θυμάρι από τη Μπρίνια

Βορβιά. Βολβοί που την Μεγάλη Σαρακοστή συνήθως τους βγάζαμε σκάφτοντας με ξινάρι από τα καλλιεργούμενα χωράφια. Έβγαζαν ένα μωβ λουλούδι που το λέγαμε του κούκου το φαϊ». Εξαιρετικό έδεσμα με λάδι και ξύδι.

Πράσα τη μεγάλη σαρακοστή που τα εμπορευόταν ένας γραφικός αγρότης με ένα πανύψηλο κατάμαυρο γαϊδούρι από το Παλιοχώρι της Δημητσάνας, με τη χαρακτηριστική τελαλιά του  «Πράσα και αγγουριές»

Γαλακτοκομικά

Κολόστρα. Είναι το βρασμένο πρώτο γάλα από τις κατσίκες μόλις γεννούσαν.

Σκορκοφίνι. Το πρωτόγαλο ψημένο στο φούρνο.

Κατσικίσιο αρμεξιάρικο γάλα χωρίς βράσιμο.

Κατσικίσιο γάλα βρασμένο με αλάτι (Συνήθως τον Αύγουστο).

Ξυνόγαλο.

Τυρί τσαντίλας ανάλατο.(Με πυτιά από το στομάχι των αρνιών η κατσικιών γάλακτος).

Τυρί τσαντίλας φρεσκοαλατισμένο.

Τυρί ωριμασμένο σε ξύλινο βαρέλι μέσα σε άλμη από πολύ αλατισμένο γάλα.

Τυρί τουλουμίσιο. Τουλούμι είναι ασκός από δέρμα συνήθως μικρού κατσικιού που το γέμιζαν με τυρί κατσικίσιο η και πρόβειο και αλατισμένο γάλα.

Μυτζήθρες.

Γιαούρτι απλό η στραγγιστό της σακούλας.

Βούτυρο που μας έδιναν στα μαθητικά συσσίτια, μαζί με σκονόγαλο και κίτρινο τυρί (ανθρωπιστική βοήθεια !).

Ποτά και ροφήματα

Καφέ, συνήθως με πρόσμιξη καβουρδισμένου ρεβυθιού.

Κόκκινο κρασί.

Τσίπουρο.

Κονιάκ.

Στις ονομαστικές γιορτές λικέρ μπανάνας η μαστίχας η κουαντρό (που το θυμήθηκα !)

Αφέψημα χαμομηλιού.

Τσάϊ του βουνού.

Πορτοκαλάδες, λεμονάδες ( από λεμόνι… για να θυμηθούμε το Γκιωνάκη).

Ψαρικά

Μπακαλιάρο υγράλατο στο τηγάνι, η πλακί, η βραστο με λάδι και λεμόνι.

Ρέγγες καπνιστές,

Σαρδέλες παστές στο ξυδόλαδο.

Λακέρδα παστή,

Χταπόδι αποξηραμένο με κοφτό μακαρονάκι.

Μαρίδες ενίοτε από το Κυριακάτικο παζάρι στα Λαγκάδια,

Χέλια ζωντανά που έφερνε ο Σαμαρολιάς όταν είχε το μπακάλικο στο ισόγειο του σπιτιού του Λεωνίδα Παπαθωμόπουλου.

Δεν είχαμε κατεψυγμένα ψάρια γιατί δεν είχαμε ηλεκτρικό ρεύμα και ψυγεία.

Κρεατικά

Κότες, κοκκόρια και κοτόπουλα βραστά η με χυλοπίτες.

Κρέας από κατσίκια και αρνιά γάλακτος, από βεργάδια και ζυγούρια βραστά με διόσμο η μαγειρευτά.

Γίδες βραστές με διόσμο η στιφάδο στον χαλκοματέτιο τέντζερη που χρίζαμε το καπάκι με ζυμάρι.

Προβατίνες βραστές με φρουσκούνι, Μηλιώρες η στερφομηλιώρες.

Τραγιά ευνουχισμένα.

Πατσά από τα πόδια, στομάχι και κεφάλι των πιο πάνω ζώων.

Χοιρινό κρέας με σέλινο η παστό καγιανά με αυγά και ντομάτα.

Οματιά (ψιλοκομένο σιτάρι, με ψιλοκομένα και τηγανισμένα εντόσθια χοιρινού και καρυκεύματα μέσα σε χοιρινά άντερα που ψηνόταν στο φούρνο.

Γουρνοσύκοτο.

Συκωταριές  τηγανητές η όπως τις έφτιαχναν στις ταβέρνες του χωριού, κάτι σαν βραστοτηγανητές.

Κυνήγια (μόνο οι κυνηγοί φυσικά και δεν φιλεύανε κανέναν γιατί θα ήταν χρουσουζιά ! ωραία δικαιολογία !!!), όπως λαγούς, πέρδικες, κοτσίφια, μπεκάτσες, φάσες και άλλα μικρότερα πουλιά.

Μοσχαρίσιο κρέας δεν είχαμε.

Λοιπούς εκλεκτούς μεζέδες.

Αυγά από τις κότες μας η και περδικαύγουλα.

Σαλιγκάρια την μεγάλη σαρακοστή τηγανητά η με χυλό-σκορδαλιά η κοκκινιστά με μάραθο, η ψητά στα καρβουνα.

Καβούρια από τις στέρνες των περιβολιών η από τα ρέματα, ψητά στα κάρβουνα η μαγειρευτά με ρύζι – πιλάφι.

  Όσπρια

Φασόλια από τα περιβόλια μας, φακές και ρεβύθια.

Τα ρεβύθια και τη φακή όταν ήσαν χλωρά τα τρώγαμε ωμά και ήσαν πεντανόστιμα.

Ζυμαρικά

Χυλοπίτες φτιαγμένες με ψιλοκρισαρισμένο αλεύρι, αυγά και γάλα. Τις τρώγαμε βραστές με λίπος χοιρινό και ξερή τριμμένη μυτζήθρα, σουρωτές με μπόλικη μυτζήθρα καμένες με χοιρινό λίπος, η και μαγειρεμένες μαζί με κρέας η κοτόπουλο.

Τραχανά από σταρένιο αλεύρι και ξυνόγαλο. Πρωϊνή χειμωνιάτικη σούπα κυρίως με καμένο λίπος.

Τραχανά σαρακοστιανό. Φτιαχνόταν με αλεύρι, τοματοχυμό και τσιγαρισμένο κρεμμύδι.

Νεροχυλοπίτες . Γρήγορο φαγητό από αλεύρι, αλάτι και νερό. Νηστίσιμο φαγητό και αντί για λάδι στη σούπα αυτή έριχναν κόκκινο κρασί. Ανάλογο φαγητό με τις νεροχυλοπίτες ήταν και οι τριφτιάδες, που είχαν το σχήμα κόκκων τραχανά.

Μακαρόνια χειροποίητα στο πλαστήρι, με αυγά και γάλα. Φαγητό για την Κυριακή των Απόκρεων, σουρωμένα με πολλή μυζήθρα και καμένο χοιρινό λίπος, που από το τσιγάρισμά τους ντουμάνιαζε «ούλη» η γειτονιά.

Μακαρόνια χύμα αγοραστά, από το μαγαζί και όχι συμιγδαλένια.

Ρύζι.

Συγκάθια,   χυλός στο τηγάνι από αραποσιτάλευρο και χοιρινό λίπος.

Φρούτα

Αχλάδια (απίδια), όπως: κριθαράπιδα, μπουρθαμίτσες, σκούμπουλη, βασιλάπιδα, μπούχες, κρυσταλάπιδα, κοκκινάπιδα, καμπανάπιδα, όλα με άρωμα ελκυστικό και απερίγραπτη γεύση.

Σταφύλια όπως: Βολίτσες, μοσχάτα, ασπρούδες, σκυλοπινίχτρια, φιλέρια, κρασούδια, κέρινα, αετονύχια κλπ.

Μήλα φυρίκια

Πορτοκάλια από τις Mαυράδες.

Καρπούζια , πεπόνια.

Κεράσια, βύσσινα.

Μούρες μαύρες, μελισές, άσπρες και συκόμουρες.

Βατόμουρα.

Αγκόρτσα και κορόμηλα.

Σύκα που από το συκόγαλο τσούζανε τα χέρια και τα χείλη.

Γλυκά – ξηροί καρποί

Κουραμπιέδες, χαλβά στο κουτάλι, λαλαγκίδες, δίπλες  γλυκά του κουταλιού  από σταφύλι, κυδώνι τριανταφυλλόφυλλα.

Μουσταλευριά, και σουζούκια με καρύδια.

Γαλατόπιτες, λαχανόπιτες .

Καρύδια., φουντούκια, κάστανα.

Πετιμέζι.

                                          Μέλι.   

Όλα τα πιο πάνω προφαντά, ήσαν είδη σε ανεπάρκεια. Με λίγα λόγια ο κόσμος καθόταν στο τραπέζι πεινασμένος και έφευγε πολλές φορές σχεδόν  νηστικός, για να θυμηθούμε και τον Καραγκιόζη που έλεγε την ατάκα « Θα φάμε και θα πιούμε, και νηστικοί θα κοιμηθούμε».

Θοδωρής Γ. Τρουπής (Γκράβαρης)