Πρόσφατα στο καφενείο του χωριού έγινε συζήτηση για την ανάγκη συντήρησης του Δημοτικού σχολείου, με τον πρόεδρο κ. Γιάννη Ρουσιά να περιγράφει τις επισκευαστικές ανάγκες που έχει.

Με το ερέθισμα αυτό αναπόλησα στο χρόνο και συγκεκριμένα στα μαθητικά μου χρόνια στο Δημοτικό σχολείο.Μάθημα κάναμε στο παλιό σχολείο, όπου σήμερα στεγάζεται το κοινοτικό ιατρείο.

Παλιό κτήριο κεραμοσκεπές με δύο μεγάλες αίθουσες. Χώρος ανεπαρκής για να καλύψει τις ανάγκες 180 μαθητών που είμαστε την περίοδο 1949 – 1955. Παλαιότερα μερικώς τις ανάγκες κτηριακής υποδομής κάλυπταν αίθουσες από τα σπίτια του Θ.Ν.Τρουπή (Αλούπη), και του πατρικού μου (Γκράβαρη), όπου μέχρι την τελευταία ανακαίνιση που του κάναμε στο ταβάνι είχαν μείνει τα αποτυπώματα από το σφουγκάρι με τις κιμωλίες, που προφανώς το εκσφεντόνιζαν τα παιδιά.

Το 1952 κτίστηκε  και λειτούργησε το νέο σχολείο – κόσμημα του χωριού με πολλές φωτεινές  άνετες αίθουσες και μεγάλο προαύλιο για τα διαλλείματα. Είχα την τύχη να θυμάμαι και τα δύο σχολεία παρακολουθώντας τα μαθήματα ανά τρία χρόνια στο καθένα.

Ο δάσκαλος Γεώργιος Ανδρέα Δάρας	Ο δάσκαλος Λεωνίδας Παπαθωμόπουλος

Το σχολείο ήταν τριτάξιο, δηλ. είχε τρείς δασκάλους που ο καθένας τους δίδασκε σε δύο τάξεις, Πρώτη-Δευτέρα μαζί,  Τρίτη-Τετάρτη και Πέμπτη-Έκτη.

Δάσκαλοί μας ήταν τα χρόνια εκείνα ο Γεώργιος Ανδρέα Δάρας (Δάσκαλός μου στην 1^η,2^α, 5^η,

Οι μαθητές του σχολείου υπό την επίβλεψη των δασκάλων τους                παίζουν στο προαύλιο του σχολείου τους.

και 6^η τάξη, μεγάλος παιδαγωγός που πάντοτε τον μακαρίζω), ο Λεωνίδας Παπαθωμόπουλος και η Γεωργία Στρίκου-Κομνηνού.

Η παιδεία εκείνα τα χρόνια.

Τότε δεν λειτουργούσαν στα χωριά Νηπιαγωγεία. Ωστόσο από τότε ήταν υποχρεωτικό να πάει κάποιος στο σχολείο, παρόλο που το κράτος πλήρωνε μόνο τον δάσκαλο. Κάθε χρονιά ο μαθητής έπρεπε να πληρώσει το τέλος εγγραφής για την επόμενη τάξη τον Σεπτέμβρη 20 δραχμές, και το τέλος του ενδεικτικού στο τέλος του σχολικού έτους 10 δραχμές. Την εποχή εκείνη ένα ημερομίσθιο από την ανατολή μέχρι την δύση του ηλίου ήταν γύρω στις 30 δραχμές. Το τέλος για το απολυτήριο ήταν ακριβότερο αλλά δεν θυμάμαι πόσο. Τα βιβλία τα αγόραζαν οι μαθητές με δικά τους έξοδα. Τα βιβλία και τα τετράδια τα αγοράζαμε από το μαγαζί του Μήτσιου Βέργου, που λειτουργούσε για πολλά χρόνια στο χωριό.

 Η εγγραφή μου στην Πρώτη τάξη.

Εγώ εγγράφτηκα στην Α΄ τάξη του σχολείου τον Σεπτέμβριο του 1949. Τις πρώτες μέρες που άνοιξαν οι δάσκαλοι το σχολείο, πήγαιναν οι μαθητές να εγγραφούν για την επόμενη τάξη. Θυμάμαι πως η μάνα μου με έπλυνε, μου φόρεσε καθαρά ρούχα, με κούρεψε με το ψαλίδι γουλί, μου έδωσε και τη σάκα μου που ήταν ένα από τα δίδυμα κόκκινα σπάρτινα σακούλια.

Του είχε κεντήσει τρία μαύρα αστεράκια για να μην μπλέκεται με το άλλο, που έγινε ντορβάς του γαϊδουριού μας.

Η πρώτη ημέρα στο σχολείο.

Αξέχαστη η εμπειρία της πρώτης μέρας στο θρανίο. Όλα φάνταζαν ονειρικά. Ο μαυροπίνακας με τις κιμωλίες, τα στοιχισμένα θρανία, οι χάρτες της Ελλάδας και των Ηπείρων, και οι επιβλητικές φωτογραφίες των ηρών του 1821. Υπήρχε και η έδρα που κάθονταν  οι δάσκαλοι. Τα πρώτο πράγμα που είχαμε να κάνουμε ήταν να αγοράσουμε το Αναγνωστικό και την Πλάκα με το Κοντύλι. Αργότερα αγοράσαμε ένα τετράδιο αντιγραφής, και ένα αριθμητικής.

Η  πλάκα ήταν τετράγωνη, μαύρου χρώματος και περιμετρικά είχε ξύλινο προστατευτικό περίβλημα πλάτους 1,5 εκατοστό. Δεν θυμάμαι με τι υλικό ήταν φτιαγμένη, αλλά είχε την ιδιότητα να μπορείς να χαράξεις επάνω της με το Κοντύλι, που είχε την μορφή μολυβιού, γράμματα, αριθμούς ή σχέδια και να τα σβήνεις με το σπόγγο που συνήθως ήταν δεμένος με ένα σχοινάκι από την Πλάκα. Η Πλάκα με το Κοντύλι, ήταν ας πούμε το πρόχειρο τετράδιο μας. Όλα τα σχολικά μας βιβλία και τετράδια τα μεταφέραμε μέσα σε ένα υφαντό σακούλι, το οποίο φορούσαμε «παραμάσχαλα» η «νταρβιτζίκα» στη διαδρομή σπίτι-σχολείο-σπίτι. Ανάλογα με την τάξη και τον αριθμό των βιβλίων μεγάλωνε και το σακούλι.

Το περιεχόμενο σπουδών του Δημοτικού.

Κατά την γνώμη μου, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Α΄ τάξης τότε ήταν πολύ φτωχό σε σχέση με το σημερινό πρόγραμμα. Όλη την χρονιά μαθαίναμε να διαβάζουμε το Αναγνωστικό, να αντιγράφουμε μέρη από το Αναγνωστικό, αριθμητική να μετράμε μέχρι το 100, χωρίς να μαθαίνουμε αριθμητικές πράξεις.

Το ίδιο φτωχό ήταν και στην Β΄ τάξη διότι συνεχιζόταν με ένα πιο προχωρημένο Αναγνωστικό, πάλι αντιγραφή, άρχιζε η ορθογραφία λέξεων και από αριθμητική μαθαίναμε πρόσθεση και αφαίρεση.

Στην Γ΄ και την Δ΄ τάξη άλλαζε εντελώς το πρόγραμμα, διότι εκτός από το Αναγνωστικό και την αντιγραφή, η ορθογραφία δυσκόλεψε διότι έπρεπε να γράφουμε στο τετράδιο της ορθογραφίας ολόκληρες προτάσεις από το Αναγνωστικό, χωρίς λάθη. Στην αριθμητική είχαμε τον πολλαπλασιασμό και την διαίρεση και την επίλυση προβλημάτων. Τέλος προστέθηκαν καινούργια μαθήματα, όπως ιστορία, θρησκευτικά, γεωγραφία.

Στις δύο τελευταίες τάξεις που γινόταν μάθημα συνδιδασκαλίας, το πρόγραμμα ήταν πολύ πιο περιεκτικό και αυστηρό, διότι το μάθημα το έκανε ό δάσκαλος που είχε περισσότερη πείρα και μόρφωση.

Ένα από τα δυσκολότερα μαθήματα ήταν η Έκθεση. Η δυσκολία μας οφειλόταν στην έλλειψη παραστάσεων για τα θέματα που έπρεπε να αναπτύξουμε. Το περιεχόμενο όλων των βιβλίων ήταν δομημένο για την ζωή κυρίως των πόλεων, που δεν είχε καμία σχέση με την ζωή του χωριού. Εγκυκλοπαίδειες ή άλλα βιβλία δεν υπήρχαν και οι μαθητές είχαν πολύ περιορισμένο ορίζοντα.

Είχαμε ιδιαίτερο τετράδιο εκθέσεων, και αν θυμάμαι καλά γράφαμε μία έκθεση κάθε δύο βδομάδες. Την πρώτη βδομάδα γράφαμε την έκθεση και παραδίναμε τα τετράδια στον Δάσκαλο να τα διορθώσει. Την επόμενη βδομάδα ο δάσκαλος έφερνε τα τετράδια διορθωμένα με κόκκινο χρώμα για να βλέπουμε τα ορθογραφικά ή φραστικά λάθη μας. Για τους μαθητές της Έκτης τάξης τα πράγματα ήταν πολύ σοβαρά διότι μετά το τέλος του σχολικού έτους έπρεπε να δώσουν εισαγωγικές εξετάσεις για το Γυμνάσιο. Αν δεν είχαν καλά προετοιμαστεί δεν θα φοιτούσαν στο Γυμνάσιο, αλλά θα συνέχιζαν την ενασχόληση τους με τα χωράφια,  τη μαστοροδουλιά, και άλλες  δουλειές του χωριού.

Επίσης στο πρόγραμμα προβλεπόταν χρόνος για γυμναστική, ωδική, χορό κτλ. Συμμετείχαν αγόρια και κορίτσια και μαθαίναμε ασκήσεις του σώματος, της κεφαλής, των χεριών και των ποδιών όπως, κάμψεις, διατάσεις, ανατάσεις με συγχρονισμό. Επίσης κάναμε άλματα απλούν, τριπλούν, ύψους και δρόμους ταχύτητας.

Μαθαίναμε κυρίως παραδοσιακά τραγούδια, εθνικά τραγούδια για το 1821 και το 1940, τα κάλαντα, τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής καθώς και τροπάρια των μεγάλων εορτών Χριστουγέννων, Πάσχα, Τριών Ιεραρχών κτλ.

Τα μαθήματα χορού γινόταν στο προαύλιο του σχολείου για αγόρια και κορίτσια όταν ο καιρός ήταν καλός. Μάθαμε τσάμικο καλαματιανό και άλλους εθνικούς χορούς. Θυμάμαι πως χορεύαμε ακόμη και το «Μακεδονία ξακουστή» που ήταν ένας πολύ δύσκολος χορός. Εννοείται ότι τα τραγούδια που χορεύαμε, τα τραγουδούσαμε οι ίδιοι.

Το σχολικό ωράριο.

Εκείνα τα χρόνια τα μαθήματα γινόντουσαν έξι ημέρες την εβδομάδα: Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή: 8.00-13.30 και 14.30 -17.00, ενώ Τετάρτη και Σάββατο μόνο πρωί. Ξεκινούσε η μέρα με την προσευχή. Στο πρωινό πρόγραμμα είχαμε ένα διάλειμμα 30-40 λεπτών, ενώ το απόγευμα ένα διάλλειμα 15-20 λεπτών. Δεν θυμάμαι αν είχαμε και κατηχητικό. Πάντως κάθε Σάββατο είχαμε ανάλυση της ευαγγελικής περικοπής της Κυριακής. Μισή ώρα πριν αρχίσει το μάθημα, πρωί και απόγευμα, χτύπαγε η μικρή καμπάνα που κρεμόταν στο πουρνάρι στη Ράχη για να πάνε τα παιδιά στο σχολείο, επειδή τότε δεν υπήρχαν ρολόγια στα σπίτια.

Την Κυριακή όλα τα παιδιά υποχρεωτικά έπρεπε να συμμετέχουν στον εκκλησιασμό. Τότε με το κτύπημα της τρίτης καμπάνας οι μαθητές μαζεύονταν στο προαύλιο του σχολείου. Σε λίγο ερχόταν οι δάσκαλοι και συντασσόμαστε σε δύο ουλαμούς, αγόρια και κορίτσια κατά ανάστημα. Έπρεπε να είμαστε επιμελώς πλυμένοι με καθαρά αυτιά, κουρεμένοι, με καθαρά ρούχα, με κομμένα νύχια κτλ. Οι δάσκαλοι έκαναν «επιθεώρηση» έναν–έναν και όποιος δεν ήταν εντάξει τον έστελναν σπίτι του ως τιμωρία.

Το συσσίτιο.

Εκείνα τα χρόνια, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο που ακολούθησε, η χώρα μας είχε μείνει πίσω οικονομικά και ο πληθυσμός στην ύπαιθρο δυστυχούσε και πεινούσε. Υπήρχε ένα πρόγραμμα ενίσχυσης των πληθυσμών κυρίως της υπαίθρου με ρούχα και τροφές που διατέθηκαν από ένα Οργανισμό του

Φωτογραφία από συσσίτιο του 1941 ατο χωριό

ΟΗΕ που λεγόταν UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration). Σύμφωνα με αυτό το πρόγραμμα στο σχολείο μας κάθε πρωί παρείχετο σε όλα τα παιδιά ζεστό γάλα το οποίο παρασκευαζόταν στο υπόστεγο που ήταν στο προαύλιο. Το γάλα αυτό ήταν σε μορφή σκόνης και διαλυόταν μέσα σε ζεστό νερό με προκαθορισμένη αναλογία και γινόταν ένα γευστικό πρωινό. Κάθε πρωί ο κάθε μαθητής είχε μαζί του συνήθως ένα  αλουμινένιο κύπελλο και ψωμί και περνούσαν όλοι με την σειρά όπως στο στρατό, και έπαιρναν το ρόφημα τους. Πάντα υπήρχε και περίσσευμα για τους πολύ πεινασμένους.

Στο διάλειμμα οι δάσκαλοι  άνοιγαν μεγάλα κουτιά που περιείχαν τυρί από βοδινό γάλα, το έκοβαν κομμάτια αρκετά μεγάλα και τα τοποθετούσαν σε τραπέζια έξω από την πόρτα της αίθουσας. Ο μαθητής έπαιρνε και το ψωμί που είχε στο σακούλι του και έκανε το κολατσιό του.

Γι’ αυτό την ανθρωπιστική βοήθεια που τότε παίρναμε ποτέ να μην την ξεχνούμε, τη χρωστάμε στους σημερινούς αδύναμους συνανθρώπους μας ντόπιους και πρόσφυγες..

Οι επιμελητές.

Υπήρχε ο θεσμός του επιμελητή της τάξης που γινόταν εκ περιτροπής και ανά ζεύγη. Οι επιμελητές φρόντιζαν την καθαριότητα του σχολείου και ήσαν βοηθοί του δάσκαλου θα λέγαμε. Το χειμώνα φρόντιζαν το άναμμα της ξυλόσομπας, με ξύλα που κάθε πρωί  οι μαθητές έφερναν από τα σπίτια τους από ένα μικρό κουτσουμπέλι.

Το κούρεμα.

Όπως είπαμε όλα τα παιδιά τότε είχαμε πρόβλημα στην εμφάνιση μας λόγω του κουρέματος. Μας κούρευαν οι μανάδες μας με το ψαλίδι και το κεφάλι μας ήταν πολύ άσχημο από τις ψαλιδιές. Θυμάμαι ότι το σχολείο προμηθεύτηκε μια χειροκίνητη κουρευτική μηχανή. Από εκείνη την ημέρα και μετά όλοι οι μαθητές ήταν κουρεμένοι όμορφα. Τα κουρέματα γινόντουσαν στα διαλείμματα και χρέη κουρέα έκαναν οι δάσκαλοι και οι μεγαλύτεροι μαθητές

Σχολικές εκδηλώσεις.

Το σχολείο δούλευε ρολόι και τίποτα δεν είχε αφεθεί στην τύχη του. Όλες οι ώρες του σχολικού ωραρίου ήταν πλήρεις από τα μαθήματα και τις σχολικές εκδηλώσεις. Τέτοιες ήταν οι γιορτασμός των Εθνικών Εορτών, οι γυμναστικές επιδείξεις στο τέλος του σχολικού έτους, ο εορτασμός των Χριστουγέννων και του Πάσχα. Παραδόξως δεν κάναμε καμία γιορτή για τις Απόκριες. Ίσως τότε να απαγορευόταν από το Υπουργείο Παιδείας, επειδή η επίσημη Εκκλησία διαφωνούσε και διαφωνεί για τις αποκριάτικες εκδηλώσεις, και εκείνη την εποχή η επιρροή της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας ήταν πολύ μεγάλη στα θέματα παιδείας.

Η 25η Μαρτίου 1821

Η εκδήλωση που κάναμε για την γιορτή της 25ης Μαρτίου ήταν η σπουδαιότερη και ήθελε πολύ μεγάλη προετοιμασία.

Διακρίνονται αριστερά και δεξιά του ουλαμού των τσολιάδων οι δάσκαλοι Γεώργιος Δάρας και Λεωνίδας Παπαθω- μόπουλος.(Παρέλαση  1958 ;)

Το πρωί της 25ης Μαρτίου όλοι οι μαθητές πηγαίναμε συντεταγμένοι στην εκκλησία με επικεφαλής την Σημαία και τους παραστάτες. Οι μαθητές ήσαν ντυμένοι τσολιάδες και τα κορίτσια Αμαλίες. Στη συνέχεια στην αίθουσα του σχολείου

Θεατρική παράσταση την 25η Μαρτίου 1959. Διακρίνεται ο Τάσος Αναστασόπουλος (τσολιάς καθιστός), η Ελένη Θ.Τρουπή (Αλούπη), και ο μικρός Γιώργος Παπαθωμόπουλος.

ο δάσκαλος ή κάποιος άλλος ομιλητής μιλούσε για το εορταστικό γεγονός και κάποιο μαθητές απάγγελναν επίκαιρα ποιήματα και ενδιάμεσα λέγαμε και κάποια επίκαιρα τραγούδια και παίζαμε  θεατρικά σκετς με τη δράση των Ηρώων του 1821.

Η παράσταση γινόταν στη μεγάλη αίθουσα του σχολείου που μετατρεπόταν σε θέατρο με σκηνή, σκηνικά και παρασκήνια, ηθοποιούς, τεχνικούς και σκηνοθέτη. Στην πλευρά του τοίχου που δεν έχει παράθυρα και είναι ο πίνακας και η έδρα του δάσκαλου κατασκευάζαμε την σκηνή.

Ηθοποιοί ήταν οι μαθητές και οι μαθήτριες, σκηνοθέτης και σκηνογράφος ο δάσκαλος μας, τεχνικοί, δάσκαλος και μαθητές. Η προετοιμασία άρχιζε μετά τα Χριστούγεννα. Ο δάσκαλος αποφάσιζε ποια έργα θα παίζαμε και προσδιόριζε τους ρόλους των ηθοποιών στους μαθητές. Με την σειρά παίρναμε το βιβλίο με το σενάριο του έργου και γράφαμε τα λόγια του ρόλου μας. Αμέσως μετά άρχιζαν οι πρόβες μέχρι να μάθουμε πλήρως το ρόλο μας σύμφωνα με τις οδηγίες του σκηνοθέτη. Συνήθως παίζαμε ένα κύριο έργο σχετικό με την 25η Μαρτίου από μαθητές των δύο τελευταίων τάξεων, ένα-δύο μικρά σκετς από μαθητές της τρίτης και τετάρτης τάξης, και ενδιάμεσα τραγουδούσαμε εθνικά τραγούδια ή απάγγελναν ποιήματα μικρότεροι μαθητές.. Τις εθνικές φορεσιές, φουστανέλες κτλ, βρίσκαμε στο χωριό που υπήρχαν αρκετές. Πολλές φορές μας έδινε και ο παπάς τα ράσα του διότι είχαμε και ιερωμένους ηθοποιούς στα έργα μας.

Η εκδήλωση αυτή κρατούσε περίπου δύο ώρες.

Αντιλαμβάνεσθε πόσο μεγάλη προσπάθεια και τι χρόνος και κόπος χρειαζόταν για αυτή την εκδήλωση κυρίως από πλευράς των δασκάλων. Διότι έπρεπε να ανεβάσουν το επίπεδο χωριατόπαιδων που δεν είχαν ακούσει ποτέ τι είναι θέατρο ή κινηματογράφος, σε τέτοιο ύψος ώστε να υποδύονται ρόλους πολλές φορές με άριστη αποδοτικότητα. Και τα παιδιά όμως συμμετείχαν με όλη τη ψυχή τους και υπερέβαλαν τον εαυτό τους για το τέλειο αποτέλεσμα και το χειροκρότημα στο τέλος της εκδήλωσης. Εγώ είχα παίξει στις δύο τελευταίες τάξεις στην κύρια παράσταση, τον Παπαφλέσσα  τη μια φορά και την άλλη δεν θυμάμαι.

Η 28η Οκτωβρίου 1940

Η εκδήλωση για την 28η Οκτωβρίου ήταν σχεδόν ίδια με της 25ης Μαρτίου, μόνο που δεν είχαμε θεατρική παράσταση στο σχολείο. Επίσης τα ποιήματα και τα τραγούδια που λέγαμε στην εκδήλωση ήταν πολύ περισσότερα μιας και δεν είχαμε άλλη εκδήλωση. Οι άνθρωποι που είχαν λάβει μέρος στο Αλβανικό Έπος  μας μετέφεραν τις αναμνήσεις και την δράση τους, λαμβανομένου υπόψη ότι πρέπει να είχαν επιστρατευτεί τότε από το χωριό μας περίπου 30-40 έφεδροι για να λάβουν μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι στα καφενεία αυτή την ημέρα συζητιόταν πολύ τα γεγονότα της εποχής του 1940.

Εορτές Χριστουγέννων Πρωτοχρονιάς και Πάσχα.

Όπως και τώρα, οι διακοπές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς διαρκούσαν 15 μέρες. Την βδομάδα που προηγείτο των εορτών, μετά το απογευματινό διάλλειμα, όλοι οι μαθητές μαζευόταν στην μεγάλη  αίθουσα. Στις συναθροίσεις αυτές οι δάσκαλοι μας ανέλυαν με λεπτομέρεια το περιεχόμενο και τα μηνύματα των αναμενομένων εορτών. Όλοι μαζί μαθαίναμε τα κάλαντα ή τα τροπάρια των Εορτών και τα ψέλναμε, μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα.

Όλοι οι μαθητές έπρεπε να πάνε το πρωί της Μ. Παρασκευής στα χωράφια για να μαζέψουν αγριολούλουδα με τα οποία θα στολιζόταν ο Επιτάφιος. Όταν τελείωνε ο στολισμός του Επιταφίου γινόταν η αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου από τον ιερέα και τοποθετιόταν στον Επιτάφιο. Το βράδυ οι μεγαλύτεροι μαθητές δημιουργούσαν πρόχειρες χορωδίες μαζί με μαθητές του Γυμνασίου και υπό την καθοδήγηση του δάσκαλού μας Γεωργίου Δάρα, έψελναν τα εγκώμια του Επιταφίου. Αργότερα στην περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους του χωριού, οι μαθητές του δημοτικού κρατούσαν τον Σταυρό και τα Εξαπτέρυγα που προηγούνταν της πομπής.

Οι γυμναστικές επιδείξεις.

Οι μαθητές από την Γ τάξη και μετά συμμετείχαν στο μάθημα της Γυμναστικής.

Την τελευταία Κυριακή πριν το τέλος του σχολικού έτους, γινόταν οι Γυμναστικές Επιδείξεις.

Σύμφωνα με το πρόγραμμα γινόταν πρώτα ασκήσεις του σώματος, των χεριών και των ποδιών, επικύψεις, διαστάσεις, ανατάσεις κτλ. με ακρίβεια και συγχρονισμό από τους μαθητές και τις μαθήτριες. Τα παραγγέλματα έδινε ο δάσκαλος με σαφήνεια και ακρίβεια επαγγελματία γυμναστή ο οποίος έκανε και αυτός μαζί μας τις ασκήσεις.

Ακολουθούσαν άλματα εις ύψος, απλούν και τριπλούν σε πρόχειρο σκάμμα και αγώνες τρεξίματος. Στον νικητή δεν θυμάμαι εάν απονεμόταν στεφάνι.

Η εκδήλωση έκλεινε με εθνικούς χορούς από κορίτσια και αγόρια που τραγουδούσαν τα τραγούδια.

Παιχνίδια του διαλλείματος.

Στα διαλλείματα γέμιζε το προαύλιο με τα παιδιά που με τις φωνές τους ακουγόταν πολύ μακριά. Άλλοι έκαναν το κολατσιό τους γρήγορα-γρήγορα για να αρχίσουν το παιχνίδι. Άλλοι πήγαιναν να πιούν νερό στο «Λεύκο» και στη «Μητραίϊκη Βρύση» όταν πήγαμε στο καινούργιο σχολείο, και άλλοι  έπιαναν σειρά στον κουρέα για κούρεμα.

Το παιχνίδι που έπαιζαν τα αγόρια ήταν «η αμπάρα» συνήθως .Τα κορίτσια έπαιζαν άλλα παιχνίδια πιο γυναικεία και δεν μπλέκανε εύκολα με τα αγόρια. Ποδόσφαιρο δεν παίζαμε γιατί δεν είχαμε μπάλα, αλλά παίζαμε με το μπαλωματένιο τόπι.

Εκδρομές ,περίπατοι.

Κάθε χρόνο, συνήθως την άνοιξη, πηγαίναμε μία ημερήσια εκδρομή, κυρίως στο Λάζο που ήταν πιο μαλακό το έδαφος Η ημέρα αυτή ήταν ξεχωριστή και από τότε που μας το ανακοίνωνε ο δάσκαλος κάναμε σχέδια για το πώς θα οργανωθούμε καλύτερα. Παίρναμε μαζί μας σε πολύχρωμα υφαντά σακουλάκια, ξηρά τροφή όπως ψωμί, αυγά, τυρί,  κτλ.

Επίσης κάναμε και πρωϊνούς  περιπάτους στη Γαϊδοκυλίστρα, και στην Αγία Παρασκευή και φροντίζαμε το σχολικό κήπο. Θυμάμαι στο ποτιστικό αυλάκι δίπλα από τα κυπαρίσσια ο δάσκαλός μας ο Γ. Δάρας πειραματικά μας έδωσε και καταλάβαμε τη θεωρία της «Ανώσεως» με τη δανεισμένη από το Μήτσιο Βέργο  μικρή ζυγαριά που ήταν για τις μπογιές. Αποστηθίσαμε και κατανοήσαμε το «Παν σώμα βυθιζόμενο εντός υγρού, χάνει τόσο βάρος όσο είναι το βάρος του υγρού που εκτοπίζεται» 

Το κοινωνικό περιβάλλον του χωριού.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960, στο χωριό δεν είχε λυθεί το πρόβλημα της επάρκειας τροφών. Υπήρχαν πολλές οικογένειες που το σιτάρι τελείωνε από τον Μάρτη, και μέχρι τον Ιούλιο που έβγαινε το νέο, η πείνα ήταν το κύριο πρόβλημα. Τα μικρά παιδιά ήταν αδύνατα και καχεκτικά. Ξυπόλυτα χωρίς παπούτσια και χωρίς ρούχα της προκοπής, ακούρευτα πολλές φορές η κακό-κουρεμένα με το ψαλίδι, δεν είχαν καμία σχέση με τα σημερινά παιδιά. Δεν γνώριζαν πώς να συμπεριφερθούν, είχαν τραχιά συμπεριφορά και πολύ συχνά τσακώνονταν μεταξύ τους και τα μεν έδερναν τα δε.

Περίπου μια φορά το χρόνο ερχόταν στο χωριό η βοήθεια της φιλανθρωπικής οργάνωσης UNRRA, κυρίως τυρί, βούτυρο γύρω στο Μάρτη και μεταχειρισμένα ρούχα και παπούτσια για όλες τις ηλικίες. Η σκόνη γάλα και το τυρί για το σχολικό συσσίτιο που προαναφέραμε, ερχόταν μία φορά το μήνα και παραδιδόταν στο σχολείο. Το τυρί μοιραζόταν κατά οικογένεια ανάλογα με τα άτομα και υπήρχε σχετική δικαιοσύνη. Μας έδιναν και γλυκόζη, που την έφερναν μέσα σε ξύλινα βαρέλια. Θυμάμαι  τα άδεια βαρέλια της γλυκόζης στην κόγχη της κάτω εκκλησιάς και τα παιδιά με τα δάκτυλα προσπαθούσαμε να γλυκαθούμε. Ένας ζωηρός με τη φόρα που πήρε, ίσως και πιο λιχουδιάρης, έπεσε με το κεφάλι μέσα στο βαρέλι.

Αμαξιτός δρόμος δεν έφτανε στο χωριό μέχρι το 1952, και έτσι δεν ερχόταν και αυτοκίνητα ή λεωφορείο. Τότε τελείωσε ο δρόμος Σαρά-Σέρβου, τον οποίο έφτιαξαν οι κάτοικοι με τους κασμάδες και την προσωπική τους εργασία.

Κανόνες συμπεριφοράς.

Από τα πρώτα πράγματα που μάθαμε ήταν πως έπρεπε να σεβόμαστε και να χαιρετάμε όποιον συναντούσαμε στο δρόμο, ανάλογα με την περίοδο της ημέρας, δηλαδή, να λέμε καλημέρα, χαίρεται, καλησπέρα ή καληνύχτα. Το ίδιο ίσχυε και όταν πηγαίναμε σε κάποιο μαγαζί να ψωνίσουμε κάτι. Όταν μπαίναμε μέσα και όταν φεύγαμε έπρεπε να χαιρετήσουμε.

Έπρεπε να μην τσακωνόμαστε μεταξύ μας ή με οποιονδήποτε, και να μην πετάμε πέτρες ο ένας εναντίον του άλλου. Τότε ήταν σύνηθες να πετάμε πέτρες μεταξύ μας και λίγοι ήταν αυτοί που δεν είχαν μια τρύπα στο κεφάλι από πετριά αντιπάλου. Με την έλλειψη τρεχούμενου νερού που υπήρχε στο χωριό, τα παιδιά τα έπλεναν οι μανάδες τους σπάνια. Όμως από τότε που τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο αποκτούσαν άλλη συνήθεια για την καθαριότητα. Όλοι έπρεπε να έχουν καθαρά χέρια πόδια αυτιά, το πρόσωπο και τα νύχια κομμένα.

Η κοινωνική προσφορά των μαθητών του Δημοτικού σχολείου.

Όπως είπαμε οι μαθητές ήταν αρκετά σκληραγωγημένοι και εργατικοί. Αυτό λοιπόν το είδαν οι δάσκαλοι και ενέταξαν τους μαθητές στην κοινωνική προσφορά. Συγκεκριμένα θυμάμαι μας πήγαν υποτίθεται εκδρομή στην «Αρνόβρυση» και όλη τη μέρα κουβαλούσαμε μικρές πέτρες και τις στρώναμε στο λασπώδη δρόμο.

Οι καλοκαιρινές διακοπές

Οι καλοκαιρινές διακοπές για τους μαθητές της εποχής εκείνης δεν ήταν και τόσο ευπρόσδεκτες διότι από την επομένη που έκλεινε το σχολείο τα παιδιά άρχιζαν δουλειά με το πρόγραμμα της οικογένειας. Όλο τα καλοκαίρι βοηθούσαν σε όλες τις δουλειές του σπιτιού.

Αρχίζαμε με τον θερισμό και το αλώνισμα των σιτηρών, συνεχιζόταν όλο το καλοκαίρι με το να πηγαίνουμε τις γίδες και τα μουλαρογάϊδουρά μας για βοσκή και έκλεινε τον Σεπτέμβρη με τον τρύγο των αμπελιών.

Το φύλαγμα και η φροντίδα των οικόσιτων ζώων ήταν κοινή απασχόληση όλων μας, διότι όλα τα σπίτια είχαν λίγες ή πολλές γίδες. Η καλύτερη εποχή για αυτή τη δουλειά ήταν το κατακαλόκαιρο που τα χωράφια ήταν ξερά και επιτρεπόταν να βόσκεις τα ζωντανά σου όπου ήθελες. Τότε τα περισσότερα γιδοπρόβατα διανυκτέρευαν ελεύθερα στο βουνό.

Πολλά παιδιά είχαν την τύχη τα καλοκαίρια να την βγάζουν στα χωράφια του Αρτοζήνου.

Η αποτίμηση του έργου των δασκάλων μας 1949-1955

Η προσφορά των δασκάλων, αείμνηστου Γεωργίου Δάρα, Λεωνίδα Παπαθωμόπουλου και Γεωργίας Στρίκου-Κομνηνού, προσωπικά θεωρώ ότι ήταν πολύ μεγάλη, και με την πολύχρονη παραμονή τους σαν ντόπιοι στο χωριό, μας πρόσθεσαν μια μεγάλη μορφωτική και πολιτισμική υπεραξία στην πρόοδο του χωριού μας.

Με την συμπεριφορά τους στην καθημερινότητα, την συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή του χωριού, με την καταδεκτικότητα και το υψηλό μορφωτικό επίπεδο τους προσπάθησαν να παρασύρουν προς τα πάνω τις ανθρώπινες συμπεριφορές και να βελτιώσουν την επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων.

Στον εκπαιδευτικό τομέα, θεωρώ πως είχαν υπερβάλλει τον εαυτό τους και πως καλύτερα δεν μπορούσαν να γίνουν τα πράγματα, με τα μέσα της εποχής. Από τα χέρια τους πέρασαν πάρα πολλοί μαθητές που τελείωσαν τα πανεπιστήμια ή έγιναν στρατιωτικοί και κατέλαβαν μεγάλες θέσεις στην εκπαιδευτική, οικονομική και παραγωγική κοινότητα. Ως δάσκαλοι ενέπνεαν τους μαθητές, είχαν το χάρισμα της μεταδοτικότητας, ήταν πολύ αυστηροί και δίκαιοι στην κρίση τους. Χρησιμοποιούσαν πολλές φορές και την βέργα για σωφρονισμό, αλλά μάλλον ήταν απαραίτητο. Δεν δίσταζαν πολλές φορές να αφήσουν παιδιά στην ίδια τάξη, διότι ήταν αμελείς ή αδιάφοροι. Από την άλλη πλευρά παρότρυναν τους γονείς των παιδιών να τα στείλουν στο Γυμνάσιο, όταν έβλεπαν ότι ο μαθητής είχε τα προσόντα.

Ας είναι αιώνια η μνήμη του δασκάλου μου Γεωργίου Δάρα, μεγάλου παιδαγωγού, αλλά παρεξηγημένου από πολλούς, γιατί δεν σύχναζε στα ταβερνεία και στους «μες τους καπνούς» καφενέδες. Τι πρότυπο θα ήταν για τους μαθητές ένας καφενόβιος δάσκαλος;

Θοδωρής Γ.Τρουπής