Ο "Αρτοζήνος" είναι το ψηλότερο βουνό στην περιοχή του χωριού Σέρβου, με υψόμετρο 1365 μέτρα. Βρίσκεται στα ανατολικά του χωριού και σε απόσταση περίπου 6 χιλιομέτρων. Περιλαμβάνεται μέσα στο τρίγωνο που σχηματίζεται από του Σέρβου, τη Δημητσάνα και τα Λαγκάδια. Ανήκει στο ορεινό σύμπλεγμα του Μαινάλου και αποτελεί μια από τις δυτικότερες κορυφές του.
 |
| Θέα του Αρτοζήνου από της "Γριάς το Σωρό" |
Το βουνό είναι ορατό όχι μόνο από το χωριό Σέρβου, που απέχει με περπάτημα περίπου 2 ώρες, αλλά και από πολλές μακρυνές περιοχές, όπως την Ολυμπία, το Κατάκωλο κλπ. Από την κορυφή του υπάρχει μεγάλη ορατότητα προς όλες τις κατευθύνσεις και μπορεί κανείς να δει, όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου.
Το όνομα "Αρτοζήνος" είναι μυθικό και προέρχεται από τις λέξεις Άρτος και Ζεύς (Ο Ζεύς του Διός), επειδή κατά τη μυθολογία, από το βουνό αυτό ο Δίας (πατέρας θεών και ανθρώπων) προμηθευόταν "το ψωμί του". (Η λέξη αρτοζήνος έχει σχέση και με τη λέξη "Ζεϊμπέκος" (Ζευς+μπουκιά-ψωμί) και κατ΄επέκταση με τον ζεϊμπέκικο χορό, που υποδηλώνει ανακούφηση πνεύματος, ψυχής και σώματος.
.
.
 |
| Ο Αρτοζήνος όπως φαίνεται από την πλατεία (Ράχη) του χωριού. |
Αναφέρεται πως τον έλουσαν σε ένα σημείο του ποταμού που σχηματίζεται μία λιμνούλα από μεγάλες πέτρες και βρίσκεται κοντά στο "γεφύρι του Αγιώργη-Σαρά", όπως φαίνεται στη φωτογραφία (δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Κρητική ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ" από τον καπετάν Νίκο Κωστάρα). (1) 
Στις πλαγιές του Αρτοζήνου υπάρχουν αρκετά υψίπεδα (λάκκες) με εύφορο έδαφος, στο οποίο πολλοί Σερβαίοι αλλά και άλλοι κάτοικοι των γύρω περιοχών (Δημητσάνα, Καρκαλού κλπ) είχαν χωράφια και καλλιεργούσαν κυρίως σιτάρι και καλαμπόκι, μέχρι και τη δεκαετία του 1960, που η μετανάστευση των κατοίκων προς τις πόλεις έλαβε πολύ μεγάλες διαστάσεις.
 |
| Περιοχή "Πετροκόπου" στον Αρτοζήνο |
.
Ακόμη σε πολλές περιοχές του Αρτοζήνου πολλοί Σερβαίοι είχαν περιβόλια και καλιεργούσαν οπωροφόρα δένδρα, αφού η περιοχή είχε άφθονα νερά. Πολλές πηγές με γάργαρα και κρύα νερά ανάβλυζαν σε πολλά σημεία του βουνού και είχαν ονόματα όπως Χαλικόβρυση, Τσουκαλάς, Κρυάβρυση, Μαυρομάτη, Άγιος Δημήτριος, Περδικόβρυση, Αγιάννηδες κλπ. Σήμερα, οι περισσότερες από αυτές τις πηγές δεν υπάρχουν, γιατί οι κάτοικοι των γύρω περιοχών έχουν πάρει το νερό, για ύδρευση των χωριών τους.
Σε όλη την περιοχή του Αρτοζήνου πολλοί Σερβαίοι είχαν μικρά σπιτάκια-καλύβες και έμεναν εκεί οικογενειακώς όλη τη θερινή περίοδο, από τον Ιούνιο που έκλειναν τα σχολεία μέχρι τον Σεπτέμβριο που ξανάνοιγαν, ασχολούμενοι με το θέρο, το αλώνισμα, το κουβάλημα και άλλες αγροτικές και κτηνοτροφικές δουλειές. Επίσης πολλά κοπάδια Σερβαίων τσοπάνηδων και άλλων κατοίκων των γύρω περιοχών βοσκούσαν στις πλαγιές του βουνού, μέχρι και τα τελευταία χρόνια.
Στις υπώρειες του βουνού υπάρχει "ο σωρός της γριάς", περιοχή που την εποχή της ελληνικής επανάστασης οι Σερβαίοι με τον Φώτη Δάρα και τον Δημήτρη Πλαπούτα κατατρόπωσαν τον Ιμπραήμ με τους Τουρκοαιγύπτιους (10 Μαϊου 1926), νίκη ξεχωριστής σημασίας για τον αγώνα του Έθνους. Στο μέρος αυτό ο Σύνδεσμος του χωριού μας και ο Δήμος Ηραίας συνδιοργάνωσαν πολιτιστική εκδήλωση το 2000, σε ανάμνηση του ιστορικού γεγονότος και έκαναν αποκαλειπτήρια Τύμβου με επιγραφή, που αναφέρεται στο ιστορικό της μάχης. Επίσης στο σημείο αυτό υπάρχει σωρός από πέτρες, σε ανάμνηση του αναθέματος που σύμφωνα με την παράδοση έγινε εναντίον της γριάς, που προσέβαλε τον "Μάρτη" και αυτός την εκδικήθηκε με φοβερό κατακλυσμό και χαλάζι.
Λέγεται πως όταν η γριά έφτασε με τα γιδοπροβατά της από τους κάμπους στο σημείο αυτό, γυρνάει πίσω και λέει: "Στην πομπή σου -ή πρίτς- Μάρτη μου, εγώ τα πράματά μου τάβγαλα". Και ακολούθησε ο κατακλυσμός που ανάγκασε τη γρια να μπει κάτω από το λεβέτι και να μείνει για πάντα εκεί...
.
 |
| Ερείπια Ι. Ναού Προφήτη Ηλία στον Αρτοζήνο. |
Στην κορυφή του βουνού υπήρχε μεγάλο χωριό με το όνομα "Αρτοζήνος", που σε απογραφή του 1566-1574 αναφέρεται πως ζούσαν ε
κεί 132 οικογένειες (στου Σέρβου ζούσαν 22, στα Λαγκάδια 46 και στη Δημητσάνα 168). Το πόσο σημαντικό ήταν αυτό το χωριό προκύπτει και από τις 5 εκκλησίες που οι κάτοικοί του είχαν φτιάξει στην περιοχή (Προφήτη Ηλία, Αγίου Δημητρίου, Αγίου Γεωργίου, Αγίου Ιωάννου και Αγίου Κωνσταντίνου). Σήμερα υπάρχουν ερείπια αυτών των εκκλησιών, εκτός από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου που την ανοικοδόμησαν και συντήρησαν οι Σερβαίοι Παναγιώτης και Δημήτρης Τσαντίλης. Οι γεωργοί που καλλιεργούσαν εκεί τα χωράφια τους έβρισκαν μέχρι πρόσφατα κεραμίδια και ανθρώπινα οστά.
.
Το χωριό φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε ή καταστράφηκε από τους Τούρκους πριν το 1750 και οι κάτοικοι διασκορπίσθηκαν στις γύρω περιοχές.
Σήμερα η πρόσβαση σε πολλά μέρη του βουνού είναι σχεδόν αδύνατη, λόγω της πυκνής βλάστησης. Τη θερινή πάντως περίοδο αρκετοί Σερβαίοι και άλλοι παραθεριστές των γύρω περιοχών, επισκέπτονται ορισμένες προσβάσιμες περιοχές για να θαυμάσουν το βουνό και να απολαύσουν την απεριόριστη θέα. Επίσης την κυνηγετική περίοδο πολλοί κυνηγοί από όλη σχεδόν την Ελλάδα αναζητούν εκεί τα θηράματα τους, σε αντίθεση με τις οικολογικές οργανώσεις που αγωνίζονται να διασώσουν και την πανίδα της φύσης. (Την διπλανή φωτογραφία μας την έστειλαν 2 Σερβιωτόπουλα, που σε νυχτερινή διαδρομή από Σέρβου προς Κοκκινοράχη συνάντησαν το μικρό λαγουδάκι στην περιοχή Αράπηδες, το φωτογράφησαν και το άφησαν να φύγει. Μπράβο τους).
Χ. Ι. Μαραγκός
(1) Εγκυκλιοπαίδεια Υδρεία, τ. 25, σ. 385
