του Νίκου Γ. Παπαγεωργίου

«Ο Σωρός της Γριάς»

(Δημοσιευμένο στην επετηρίδα «Μάραθα», του Συνδέσμου Μαραθαίων, το 2003).

Ακολουθώντας τον δρόμο από γέφυρα «Σαρά», (η πρώτη γέφυρα που συναντάμε όταν κατευθυνόμαστε από Καρκαλού προς Δημητσάνα, όπου και ο «Ορέστειος Λέβης» (1) το σημείο όπου λούστηκε για να εξαγνιστεί ο μητροκτόνος Ορέστης), προς Σέρβoυ (2), μετά από διαδρομή 7 χιλ. βρισκόμαστε στις «Γριάς το Διάσελο» (3).

Στο ίδιο σημείο που βρίσκεται στις υπώρειες του βουνού «Αρτοζήνος» (4), (πάνω στο οποίο υπήρχε και το ομώνυμο χωριό), και με θέα απέναντι τα γραφικά Λαγκάδια, υπάρχουν δύο μνημεία.

α) Ο Σωρός της Γριάς (5), το προαιώνιο ανάθεμα που έκαμαν οι κάτοικοι της περιοχής και οι διερχόμενοι κατά της Γριάς, διότι χλεύασε την αρμονία και της φυσικές δυνάμεις λέγοντας.

- Πριτς Μάρτη μου, ή στη πομπή σου Μάρτη μου, εγώ τα, αρνοκάτσικά μου τάβγαλα.

Σε άλλο σημείο στη «Φραζινέτα», «υπάρχουν» και τα απολιθωμένα πρόβατα της Γριάς, όπως το λεβέτι και το κατουρά της.

β) Στο ίδιο σημείο (στο Διάσελο), υπάρχει μαρμάρινη πλάκα που εξιστο­ρεί συνοπτικά τη μάχη που έγινε εκεί τον Μάιο του 1826, μεταξύ των Δ. Πλαπούτα και Φ. Δάρα αφ' ενός και των ορδών του Ιμπραήμ αφ' ετέρου.

Πριν τριάντα χρόνια, το 1973, από τις στήλες του Διμηνιαίου Περιοδικού Λόγου και Τέχνης «τα Αρκαδικά» του Κέντρου Αρκαδικών Μελετών, είχε γίνει πρόταση ώστε η 11η Μαΐου να είναι «Εθνικό-Τοπική Εορτή των Σερβαίων» για τη νικηφόρο μάχη που έγινε εκεί το 1826 (6). Η δραματική όμως αραίωση του πληθυσμού είχε ως επακόλουθο, κοντά στα άλλα, και το κλείσιμο των Σχολείων, με τελικό αποτέλεσμα να μην υλοποιηθεί η πρόταση.

Έγινε όμως γνωστή η επέτειος στην ευρύτερη περιοχή, και όχι μόνο, και βγήκε από τον ιστορικό λήθαργο στις 13 Αυγούστου 2000 όταν ο Δήμος Ηραίας υιοθέτησε την πρόταση του υπογράφοντος και έγινε επίσημη εκδή­λωση, που αφορούσε τα δύο «μνημεία». Τον Σωρό της Γριάς κατ τη μάχη που έγινε εκεί (7). Κατά την εκδήλωση αποκαλύφθηκε από τον αείμνηστο Αρκάδα Υπουργό Ευάγγελο Γιαννόπουλο και τον Δήμαρχο Ηραίας Σταύρο Χριστό­πουλο, μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα και η Ελληνική Σημαία στο ίδιο σημείο με τη φροντίδα του Αντιδημάρχου Αθανασίου Μπόρα, έκτοτε είναι «εν επάρσει».

ΟΙ ΑΡΑΠΑΔΕΣ ΛΕΗΛΑΤΟΥΝ ΤΟ ΜΟΡΙΑ

Τα Αραβικά στρατεύματα του Ιμπραήμ Πασά (που είχαν επιστρέψει από το Μεσολόγγι), εκτελώντας διάφορες επιδρομές ανά το Μοριά, εξαπέλυσαν τις ορδές τους προς τη Γορτυνία λεηλατώντας και καταστρέφοντας σπίτια και δένδρα.

Ήταν τότε που οι πληθυσμοί ζούσαν στις σπηλιές σαν τα αγρίμια, που οι γυναίκες καταδιωκόμενες από τους Αραπάδες με τα βρέφη στην αγκαλιά, έπεφταν μαζί τους στους γκρεμούς και τα ορμητικά ποτάμια για να απο­φύγουν τη σκλαβιά και ατίμωση (8).

Τότε που χάθηκε ο σπόρος και οι κότες δεν γεννούσαν αβγά για αναπα­ραγωγή, διότι είχαν σφάξει τα κοκόρια για να μη λαλούν και προδίδουν τους κρυψώνες τους (9). Είχε προηγηθεί η φονική μάχη των Τρίκορφων (10) και οι Έλ­ληνες άρχισαν να προσκυνούν. Όλη η Ρούμελη και ο Μοριάς, πλην της Κα­ρύταινας -Γορτυνίας και της Μάνης, είχαν προσκυνήσει. Τότε που ο Τουρκοπροσκυνημένος Νενέκος (ο Μπέης Νενέκος) από τα Ζουμπάτα της Αχαΐας βοηθούσε τον Ιμπραήμ (11).

ΟΙ ΑΡΑΠΑΔΕΣ ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΛΑΖΟΝΙΑΣ ΤΟΥΣ

Αλαζονικοί οι στρατιώτες του Ιμπραήμ από τις συνεχείς νίκες τους (το Μεσολόγγι και τα Τρίκορφα ήταν πρόσφατα) (13) αψήφησαν τους Έλληνες και δεν προτίμησαν ανοικτά περάσματα (μέσω Μεγαλοπόλεως), αλλά τον συντομότερο δρόμο.

Εδώ χρειάζεται να σημειωθεί ότι οι Γερμανοί κατακτητές, ένα ολόκληρο Σύνταγμα, το Σεπτέμβριο του 1943 που διανυκτέρευσαν στου Σέρβου, απέφυγαν το επικίνδυνο αυτό πέρασμα και έφυγαν μέσω Παλούμπα.

Επιστρέφοντας κατάφορτοι οι Τουρκοαιγύπποι έπεσαν στο δόκανο του Δ. Πλαπούτα και του Φώτη Δάρα (14). Από τις κορυφές του Αρτοζήνου, η θέσις των Ελλήνων ήταν πολύ πλεονεκτική, τους χτύπησαν, σκότωσαν αρκετούς και τους πήραν χίλια έμφορτα υποζύγια, που αυτοί τα είχαν πάρει από τους πεδινούς πληθυσμούς. Η σύγκρουση έγινε μεταξύ 11 και 15 Μαΐου του 1826 και ο Γραμματικός του Θ. Κολοκοτρώνη, Δημητσανίτης Μιχ. Οικονόμου γράφει.

«Χίλιοι δ' εξ αυτών περίπου πεζοί και ιππείς, χιλιάδας συνοδεύοντες προβάτων και άλλων κτηνών, προσεβλήθησαν εις του Σέρβου και ιης Γριάς το Διάσελον από τους Πλαπουταίους και τον Φώτιον Δάραν και άλλους εκ των εκείσε, οι οποίοι εφόνευσαν τινάς και έσωσαν πάντα τα αγόμενα,..»

Μία άλλη νεότερη πληροφορία για τη μάχη έχουμε στην «Ελληνική Χωρογραφία» του Εμμ. Νουχάκη, που σημειώνει: «Σέρβου αυτόθι την 11 Μαΐου 1826 και της Γριάς το Διάσελον οι Πλαπουταίοι και ο Φώτιος Δάρας επετέθησαν κατά των Τούρκων, ους νικήσαντες έτρεψαν εις φυγήν και έλαβον όσα ποίμνια των χριστιανών ωδήγουν» (15).

ΑΝΕΒΗΚΕ ΤΟ ΗΘΙΚΟ

Αν λάβουμε υπόψη τις συνθήκες που ζούσαν τότε οι πληθυσμοί, ούτε τα άγονα χωράφια της ορεινής Γορτυνίας δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν, η νίκη των Ελλήνων ήταν πολύ σημαντική. Το γεγονός ότι περιήλθαν στην κατοχή τους χίλια έμφορτα ζώα ήταν μία ανάσα ζωής για τους ρημαγμένους τόπους. Ανέβηκε το ηθικό. Της Γριάς το Διάσελο, μαζί με το υπερκείμενο βουνό «Αρτοζήνος» είναι τρόπο τινά οι σιδηρές πύλες της ορεινής Ηραίας.

Και ενωρίτερα (16) όταν οι Αραπάδες αποπειράθηκαν να κυριεύσουν τη Δημητσάνα, που δεν απετόλμησαν έφοδο, διότι πίστεψαν ότι η πόλις έχει υπονομευτεί με μπαρούτι, ο «Αρτοζήνος» έσωσε την ορεινή Ηραία. Ενώ είχαν στρατοπεδεύσει στον Κάμπο της Καρκαλούς οι προαναφερθέντες οπλαρχηγοί άναψαν φωτιές στο βουνό «Αρτοζήνος» (17), μαζί με τους τσοπάνηδες, έβαλαν τα φέσια και τις κάπες στις πέτρες και περνούσαν από το ίδιο σημείο πολλές φορές δίδοντας την εντύπωση στους Τούρκους που τους έβλεπαν από την Καρκαλού, ότι καταφθάνουν ενισχύσεις.

Το ευρηματικό αυτό τέχνασμα, μεταχειριζόντουσαν συχνά κατά την Επανάσταση του 1821 ώστε είχε τραγουδηθεί από τον ανώνυμο λαό. Περισώσαμε ένα τετράστιχο.

Είναι μισό Ελληνικό και μισό Αρβανίτικο και παραφράζοντας το θα λέγαμε ότι σημαίνει τα εξής. Ενώ είμαστε σαράντα κλέφτες, πάμε γυρίζουμε (ξαναγυρίζουμε) και γινόμαστε τόσοι πολλοί ώστε έχουμε και ...εξήντα. καπετάνιους.

Οι εξεγερθέντες το 1821, οι ορεινοί, ήσαν ευρηματικοί και πολεμούσαν με ... «πονηρίες». Βουνίσιο και πονηρό είχε αποκαλέσει τον Θ. Κολοκοτρώνη και ο Ιμπραήμ. (18). Ο τρόπος που πολεμούσαν οι Έλληνες δεν τον καταλάβαιναν οι ξένοι. Αυτή ήταν και η αιτία που οι φιλέλληνες αξιωματικοί, απόμαχοι των Ναπολεόντειων Πολέμων, παρεξηγούσαν τους Έλληνες που έκαμαν κλεφτοπόλεμο. Εκείνοι είχαν διδαχθεί να πολεμούν όρθιοι με την υποστήριξη του ιππικού και πυροβολικού.

Την ίδια περίπου τακτική εφάρμοσαν οι Τζώρτζ και Κόχραν, μετά το θάνατο του Καραϊσκάκη και έριξαν τους Έλληνες στο σφαγείο, στην καταστροφικότερη για τους Έλληνες μάχη της Επανάστασης του 1821, τη μάχη του Ανάλατου παρά τον Αγιο Σώστη Λ. Συγγρού.

Βιβλιογραφία:

• 1. «Αρκαδικά».Διμηνιαία Έκδοση Λόγου και Τέχνης του Κέντρου Αρκαδικών Μελετών, έτος Β. τ. 6. 1974 σ. 27
• 2. Σέρβου, Χωριό του Δήμου Ηραίας.
• 3. «Γριάς Διάσελο, Γριάς Σωρός», «Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου», τ. Ζ. σ. 540.
• 4. Βασίλη Παναγιωτόπουλου, πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, 13^ος-18^ος αιώνας, Α8ήνα 1985 σ.σ. 261, 318, 320.
• 5. Ήλιος ο.π. τ. Ζ. σ. 540.
• 6. Αρκαδικά ο,π. σ. 27

*7. Εφημερίδες, «Γορτυνία», φ.169 (340) 140-2000, «Ηχώ των Λαγκαδιών», Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2000», «Αρκαδολόγιο» Σεπτέμβριος 2000, «Δημητσάνα» Νοέμβριος 2000, «Μπαρουτοκαπνισμένα Βέρβαινα», Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2000, «Αρτοζήνος» φ. 126 Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2000.

• 8. Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως 1955 τ. Γ, σ.656.
• 9. Φωτάκου ο.π. σ. 679
• 10. Φωτάκου ο.π. σ. 518.
• 11. Φωτάκου ο.π. σ. 638.
• 12. Γ. Τερτσέτη, Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα 1967,τ. Γ. σ. 191.
• 13. Φωτάκου ο.π. σ. 518.
• 14. Αρκαδικά ο.π. σ. 27
• 15. Ι. Εμμ. Νουχάκη. Ελληνική Χωρογραφία σ. 23
• 16. Γ. Τερτσέτη ο.π. σ. 184
• 17. Τάκη Χ. Κανδηλώρου, Ιστορία της Γορτυνίας από Αρχαιοτάτων Χρόνων μέχρι τα καθ' ημάς 1898 σ. 319.
• 18. Φωτάκου ο.π. σ. 758.