Γιάννης Ηλ. Χρονόπουλος
Το θέμα είναι πάρα πολύ μεγάλο, θα το προσεγγίσω ακροθιγώς στην έκταση ενός άρθρου, και το αφιερώνω στους παραδοσιακούς χτίστες όλου του κόσμου και ιδιαίτερα του ελληνικού χώρου, της Ηπείρου, της ορεινής Γορτυνίας και ιδιαίτερα του χωριού μας Σέρβου, ως ελάχιστη ένδειξη αναγνώρισης της μεγάλης τους προσφοράς στην ανθρωπότητα και στον τόπο μας.
Η αναφορά και το αφιέρωμα στους παραδοσιακούς χτίστες και στα έργα τους έγκειται στο ότι γεννήθηκα στην ορεινή Γορτυνία, (στη Μητρόπολη των χτιστών της Πελοποννήσου) και στο χωριό Σέρβου, όπου οι κάτοικοί του επί το πλείστον ήταν χτίστες, όπως και ο πατέρας μου, και έχω βιωματικές εμπειρίες στη κατασκευή παραδοσιακών σπιτιών και άλλων χτισμάτων.
Έτσι απέκτησα ίδια πείρα, ακούσματα και κατανόηση της σπουδαιότητας των παραδοσιακών χτισμάτων και ακόμα για ένα λόγο , ότι έχω την αίσθηση η αναφορά μου στους χτίστες και τα έργα τους αγγίζει κάθε πατριώτη στη ψυχή και στο μυαλό και πολύ περισσότερο ακόμα για όσους έχουν ακούσματα και καταβολές.
Το επάγγελμα του χτίστη αναδείχθηκε προ αμνημονεύτων χρόνων στα βάθη των χιλιετιών και ανάγεται χρονολογικά ως το πρώτο επάγγελμα του ανθρώπου και όχι κάποιο άλλο το οποίο είθισται να λέγεται υπαινικτικά.
Ο Θεός ο δημιουργός των πάντων, είναι ο ίδιος χτίστης. Έχτισε τον άνθρωπο από πυλό, του έδωσε ζωή και λογική να δημιουργεί τα όσα αγαθά του χρειάζονται, και κατ’ εντολή του μέσω εκπροσώπων έχτισαν τον οίκο του (ναό του) για να τον υμνούν και να τον δοξάζουν
Κατά την αρχέγονη εποχή μεταξύ των όντων και στην ανθρώπινη εξέλιξη η φύση γενναιόδωρα χάρισε προνόμια στον άνθρωπο. Μνήμη, λογική, συναίσθημα, ευρηματικότητα και τη γλώσσα μέσω της οποίας είναι ο δίαυλος μεταβίβασης εμπειριών και συναισθημάτων, από άνθρωπο σε άνθρωπο από γενιά σε γενιά και αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία της κοινωνικοποίησης και της προόδου.
Είμαστε ευγνώμονες στη φύση. Η φύση έκανε το σωστό για τον εαυτό της όπου δημιούργησε και τον Άνθρωπο που με την αφροσύνη του την καταπολεμά με βαρβαρότητα και της τρώει τα σωθικά, της δηλητηριάζει το αίμα. Μας στέλνει μηνύματα που μόνο η ίδια η φύση ξέρει και εάν δεν τα αποκωδικοποιήσουμε και αντιδράσουμε έγκαιρα, η ίδια η φύση θα εκδικηθεί με τραγικές συνθήκες για τον άνθρωπο και για το φυτικό και ζωικό βασίλειο.
Ο άνθρωπος της υπαίθρου, των δασών, των σπηλαίων, έκανε τον αγώνα του για εύρεση τροφής και για την προστασία του από τις κλιματικές συνθήκες και από διάφορους εχθρούς χρησιμοποιώντας την πέτρα τοποθετώντας την στην είσοδο των σπηλαίων για προστασία. Έτσι σιγά σιγά στο διάβα των χιλιετιών τα σπήλαια εξελίχθηκαν σε οικίες. Την εξέλιξη αυτή οι αρχαιολόγοι την κατατάσσουν σε εποχές: Παλαιολιθική, Νεολιθική, Κλασσική και Νεοκλασική.
Όσο εξελισσόταν η τέχνη της παραδοσιακής λιθοδομής τόσο αναβαθμιζόταν πολιτιστικά και πνευματικά ο Άνθρωπος. Εφευρέθηκαν οι θετικές επιστήμες : Μαθηματικά, Φυσική, Αρχιτεκτονική και άλλες φυσικά.
Γίνονταν σπουδαίες και μεγάλες κατασκευές από άμορφη μάζα πέτρας η χρησιμοποιούσαν την πέτρα ως πρώτη ύλη σε οικοδομήματα, μνημεία τέχνης και κάλλους, μοναδικά και αξεπέραστα, ενδεικτικά όπως: Πυραμίδες, Παρθενώνα, Σινικό τείχος, κάστρα, τεμένη, γέφυρες, υδραγωγεία, Κολοσσαίο κ.α. αγγίζοντας το θαύμα.
Ακόμη και ο Ιησούς (είχε πει ως εντολή στον Απόστολο Πέτρο),
Καλώ δε συ λέγω ότι συ ει Πέτρος, και επί ταύτη η πέτρα οικοδομήσω μου την εκκλησία, (εμπεριέχει και μεταφορική έννοια) ωστόσο στη συνέχεια κτίστηκε ο ναός του Αποστόλου Πέτρου στη Ρώμη.
Συνέβαλαν μηχανικοί και αρχιτέκτονες, ναι!.. .αλλά εάν δεν υπήρχαν οι συγκροτημένοι χτίστες με την πολύπειρη και πολύτιμη παραδοσιακή τους εμπειρία; το λόγο θα είχαν ο Ικτίνος και Καλλικράτης, ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος; Επίσης κατασκεύαζαν οικοδομήματα ισχύος, επιβολής, ανάδειξης πλούτου και υψηλών συμβολισμών. Ενδεικτικά όπως ο ναός της Παναγίας των Παρισίων, ο ναός του Αποστόλου Πέτρου στη Ρώμη, ο Πύργος της Πίζας, ο ναός της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου όταν αποπερατώθηκε ειπώθηκε το περίφημο «Νενικηκά σε Σολομών».
Εκεί! Στη μεγάλη πόλη του Βοσπόρου, έγινε η ιστορική σύγκρουση και αντιπαράθεση πολιτισμών και θρησκειών: των χριστιανών και των ισλαμιστών, όπου ο μεγαλοπρεπής ναός της Αγίας Σοφίας, το Σύμβολο της σοφίας του Θεού, πλαισιώθηκε από τζαμιά με πανύψηλους και περίτεχνους μιναρέδες, αναδεικνύοντας την υψηλή ισλαμική τεχνοτροπία και αρχιτεκτονική. Όλα αυτά, ως ένα ενιαίο οικοδομικό συγκρότημα, και από λίγη μακρινή απόσταση φαίνονται σαν σύγχρονη βάση εκτόξευσης πυραύλων έτοιμοι για απογείωση. Οι ανάγκες των βασιλιάδων, των ηγεμόνων, των κοινωνιών, όλο και αυξάνονταν, κλήθηκαν οι χτίστες να κατασκευάσουν εργοστάσια με πανύψηλες καμινάδες, κάπου στο τέλος του 1700. Αυτό ήταν η αρχή της βιομηχανικής επανάστασης. Εφευρέθηκαν νέα υλικά, άλλαξε η τεχνολογία και η νοοτροπία της οικοδομικής δραστηριότητας. Με τη νέα τεχνολογία τα οικοδομικά και άλλα κατασκευάσματα γίνονταν με πάρα πολύ γρήγορους ρυθμούς, κατασκεύασαν πελώρια οικοδομικά συγκροτήματα και όταν τα πλησιάζεις σε απωθούν και σε τρομάζουν γιατί στερούνται το φυσικό χάρισμα και την αρμονία (απαραίτητα στοιχεία για τη ζωή του Ανθρώπου). Τα ονόμασαν ουρανοξύστες, σε ελεύθερη μετάφραση (ξύστες του ουρανού). Κάποτε, μέσω του πύργου του Βαβέλ επιχείρησαν να φτάσουν τον ουρανό. Τώρα θέλουν να ξύνεται για να έχουν την εύνοιά του, γελοίο το δέλεαρ, λες και ο ουρανός δεν έχει όλες τις βουνοκορφές δικές του (να ξύνεται όταν θέλει και όπου θέλει). Ταυτόχρονα, ήταν και η απαρχή του τέλους του μεγάλου κλάδου των χτιστών σε όλο τον κόσμο. Έκτοτε, η παραδοσιακή λιθοδομή είχε φθίνουσα πορεία και το τέλος της ήταν πολύ σύντομο στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Στον Ελλαδικό χώρο διήρκεσε μέχρι το 1960 και για 50 χρόνια αργότερα, αυτό ήταν και το ΤΕΛΟΣ των παραδοσιακών χτισμάτων, τα οποία προσελκύουν το βλέμμα, διεγείρουν τη φαντασία και προκαλούν δέος και θαυμασμό και εκπέμπουν τη χαρά της δημιουργίας του πολιτισμού. Στην εποχή μας, τα περισσότερα από τα πολιτιστικά παραδοσιακά κατασκευάσματα πλην ορισμένων κατοικιών έπαψαν προ πολλού να χρησιμοποιούνται για το σκοπό που κατασκευάσθηκαν, διατίθενται για εκθεσιακούς χώρους και για τουριστικές ξεναγήσεις, μαρτυρώντας πολιτισμό και ιστορία στις γενεές των γενεών σε όλο τον κόσμο.
Οι χτίστες, οι δημιουργοί όπως λένε οι άξιες γραφές, άφησαν πίσω τους έργα αξιομνημόνευτα, ιστορικά και μεγαλοπρεπή, έργα που δικαίως συγκεντρώνουν γνωρίσματα άξια θαυμασμού τα οποία είναι χτισμένα από φυσικά υλικά, από πέτρα και πυλό, εναρμονισμένα με η φύση, τα οποία αντέχουν στο χρόνο και φθορά, τα έργα τους υπάρχουν και θα υπάρχουν σε όλο τον κόσμο στους αιώνες των αιώνων.
Στις πόλεις και στις κωμοπόλεις σε όλο τον κόσμο δεν υπάρχουν παραδοσιακές οικίες, τις ακόνισε η αλόγιστη πρόοδος και η λαίλαπα της αντιπαροχής. Διασώθηκαν όσα είχαν χτιστεί σε ορεινές περιοχές για να μαρτυρούν την πολιτιστική μας κληρονομιά και να αναδεικνύουν το σπίτι ως το πολυτιμότερο απόκτημα του ανθρώπου το οποίο ήταν και είναι στην προτεραιότητα των ονείρων και των προσευχών όλων όπως: Να με αξιώσει ο Θεός να αποκτήσω το δικό μου σπίτι να βάλω το κεφάλι μου μέσα.
Γνώρισα τους χτίστες και ως κοινωνική οντότητα, οι οποίοι ήταν θεματοφύλακες θεσμών, αξιών και παραδόσεων, υπηρέτες και ταυτόχρονα εραστές της τέχνης. Ήταν άνθρωποι του μέτρου, με αρχές και με πεποίθηση τιμούσαν το ψωμί που έτρωγαν με πολύ κόπο και ιδρώτα.
Δεν είχαν περγαμηνές και βαρύγδουπους τίτλους, είχαν αυτά που δεν διδάσκονται σε κανένα σχολείο. Είχαν κοινωνική παιδεία- μόρφωση.
Οι Σερβαίοι χτίστες, εκτός από τα οικοδομήματα που έχτισαν ανά τη χώρα έχτισαν το χωριό μας, αναδεικνύοντας σε όλο της το μεγαλείο τη παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική με κορωνίδα το ναό της Ζωοδόχου Πηγής και της Κοίμησης της Θεοτόκου με τον περιβάλλον χώρο τους.
Αυτά μας άφησαν οι χτίστες πρόγονοί μας, οι πατέρες μας, ως πολιτιστική κληρονομιά και ως παρακαταθήκη. Δικαίως, αξιώνουν το σεβασμό για τα όσα έπραξαν ώστε να τους μνημονεύουμε.
