(Είναι ένα αξιοπερίεργο κτίσμα  αλλά  και η πιο  ανορθόδοξη εκκλησία της Ελλάδας)

Στην ανοικοδόμηση της εκκλησίας εργάστηκαν μαστόροι απ’ τα χωριά

Σέρβου και Λαγκάδια Γορτυνίας,

με Σερβαίο  πρωτομάστορα/εμπειροτέχνη

Γράφει ο συνεργάτης μας Βασίλειος Κων/ντή Σχίζας.

Μέλος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών.

Ο ναός της Αγίας Φωτεινής  βρίσκεται στην περιοχή του χωριού Κάψια, πλησίον του  αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μαντινείας στο νομό Αρκαδίας. Πρόκειται για  μια πέτρινη παράδοξη κατασκευή που προκαλεί  περισσότερο την περιέργεια των περιηγητών και λιγότερο  θα υποστηρίζαμε πως αποτελεί κατανυκτικό  προσκυνηματικό προορισμό! Έτσι ερμηνεύεται και το γεγονός ότι πολλοί επιλέγουν  την Αγία Φωτεινή για να τελεσθούν  τα  εκκλησιαστικά μυστήρια των γάμων  και των βαπτίσεων τα οποία μετά τη λήξη τους έχουν ως επακόλουθο τις θορυβώδεις κοινωνικές εκδηλώσεις.  Σ’ αυτό συντείνουν και το καταπράσινο,  ειδυλλιακό  και ιστορικό περιβάλλον δίπλα στην  «πολυάμπελο χώρα», όπως ονομάζει ο Όμηρος την Αρχαία Μαντινεία,  σε συνδυασμό  με την  κοντινή απόσταση  από την πόλη της Τρίπολης, η οποία απέχει μόνο 13 χιλιόμετρα.

.

Από δημοσιεύματα του τοπικού Τύπου της Αρκαδίας της εποχής  δημιουργίας της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής  πληροφορούμαστε ότι  ιθύνων νους της κατασκευής, ήταν ο  αρκαδικής καταγωγής αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός , αρχαιολόγος, αγιογράφος και ζωγράφος  Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου.    Ο μηχανικός  λοιπόν Κ. Παπαθεοδώρου, εργάστηκε/σχεδίαζε,  σύμφωνα  πάντα με τα δημοσιεύματα, επί 40  ολόκληρα χρόνια μέχρι να αρχίσει η θεμελίωση  της εκκλησίας τον Αύγουστο του 1970.  Στο σημείο αυτό όμως παρατηρούμε μια άλλη παραδοξότητα ή αν θέλετε μια  πλασματική δημοσιογραφία η οποία  έγκειται στο εξής  παράδοξο. 

Ο Ναός της Αγ. Φωτεινής  κτίσθηκε  προς τιμήν της Σαμαρείτιδας,  η οποία                            αφού έγινε χριστιανή, βαπτίστηκε (δηλαδή εφωτίσθη),                            αλλά και σε υπενθύμιση του Λυκαίου  όρους και της πόλης                                                              Λυκόσουρας   της Αρκαδίας (λύκ = φως).

Όταν άρχισε το 1970 η ανοικοδόμηση της εκκλησίας ο εν λόγω αρχιτέκτονας ήταν 33^ων ετών αφού γεννήθηκε το 1937 στο χωριό Ελληνικό (Ατσίχολος) της  Γορτυνίας.  Επομένως  το δημοσίευμα είναι ανακριβές, υπερβολικό άρα και μυθοπλαστικό όταν λέγει πως ο Παπαθεοδώρου εργάστηκε (πνευματικά εννοεί )… 40 χρόνια έως ότου κατασταλάξει στο τελικό  σχέδιο της εκκλησίας!

 «Όνειρο ζωής ήταν η κατασκευή της εκκλησίας» δηλώνει στις συνεντεύξεις  του  ο αρχαιολάτρης μηχανικός Κ. Παπαθεοδώρου. Μάλιστα  υποστηρίζει πως όταν είδε το χώρο, ο  οποίος περιβάλλεται από το Μαίναλο  και το Αρτεμίσιο, δηλαδή το όρος όπου ο Ηρακλής καθάρισε την «κόπρο τού Αυγείου» (;) ήταν  αυτό που επιζητούσε, το ιδανικό σημείο, για το έργο του.  Όμως πάλι μας προβλημάτισε. Οι δάσκαλοι στα σχολεία μάς έλεγαν πως η κόπρος στους στάβλους  τού βασιλιά Αυγείου ήσαν στην Ήλιδα και για να τους καθαρίσει ο Ηρακλής εξέτρεψε τον Αλφειό ποταμό. Δηλαδή όλα αυτά τα στοιχεία είναι άσχετα με την Αρχαία Μαντινεία!

Αφηγήθηκε ο  «κουλτουριάρης» αρχιτέκτονας- μηχανικός ότι τα υλικά για την ανοικοδόμηση της εκκλησίας,

 «τα ξεδιάλεγε από μάντρες,  ή παλαιά από κατεδαφίσεις, τα οποία  έπαιρνε μαζί του κι έπειτα τα σμίλευε με τα χέρια του(!), συνεχώς κάθε ημέρα,  χειμώνα-καλοκαίρι, πότε μόνος και πότε μ’ ένα- δυο «ανειδίκευτα» περί τη Αρχιτεκτονική (τέχνη) παιδαρέλια. Με το καλέμι  ο ίδιος έδινε μορφή και ψυχή στ’ άψυχα κομμάτια που ήσαν για πέταμα».

Ο προβληματισμός εδώ είναι πως δεν είναι δυνατόν σε διάστημα τριών ετών, τόσο χρόνο χρειάστηκε να κτισθεί η εκκλησία, ένας σμιλευτής (πελεκάνο τον έλεγαν  οι  παλαιοί μαστόροι πετράδες), θα… έχτιζε ένα τόσο μεγάλο οικοδόμημα!

.

Η εκκλησία στ’ αλήθεια επειδή  διαφέρει από όλες τις  άλλες γνωστές, σε ότι αφορά το ρυθμό της, ομολογουμένως εντυπωσιάζει τον επισκέπτη  στον οποίο, πράγματι δημιουργούνται  συναισθήματα θαυμασμού  αλλά  δημιουργούνται  και παράλληλοι  προβληματισμοί.

Πέρα όμως από   την δυσδιάκριτη  αρχαίο -φιλοσοφική μαζί και παλαιοχριστιανική διάσταση που δίνει ο  αρχαιολόγος -μηχανικός  για την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, ανατρέξαμε σε πιο  κατανοητή  και επομένως πεζή  έκφραση για την εκκλησία, αναζητώντας τις απόψεις και από τα «ανειδίκευτα  παιδαρέλια» που εργάστηκαν στην κατασκευή της μαζί  με τον εικαστικό καλλιτέχνη, αρχαιολόγο Κων/νο Παπαθεοδώρου.

Ο Σερβαίος εμπειροτέχνης Ηλίας  Αγγελή Παγκράτης με συνεργάτες  Λαγκαδινούς  και κυρίως Σερβαίους μαστόρους έκτισαν  την εκκλησία της Αγ. Φωτεινής.

‘Όλα εκείνα τα χαρακτηρισθέντα «ανειδίκευτα παιδαρέλια» είναι σήμερα (το  2020), εβδομηνταπεντάρηδες, ογδονταπεντάρηδες και άλλοι έχουν φύγει από τη ζωή.

«Παραδόξως» συναντήσαμε και τον άμεσο συνεργάτη του πολιτικού μηχανικού, παιδαρέλι τότε, αλλά έμπειρο τεχνίτη,   Ηλία Παγκράτη του Αγγελή, (πλαϊνή φωτογραφια) με καταγωγή από το μαστοροχώρι Σέρβου Γορτυνίας. Και ο μεν 33χρονος Κων/νος Παπαθεοδώρου  μετακινήθηκε απ’ το  γραφείο του στο Υπουργείο Πολιτισμού στο οποίο υπηρετούσε  πλάι   στον   καθηγητή Σπύρο  Μαρινάτο,  ο δε 26χρονος τότε Ηλίας Παγκράτης είχε μια εμπειρία δεκατεσσάρων (14) ετών, στα «μαστορικά χτισίματα»  με πέτρες, με κατεδαφισμένα και  άλλα μεταχειρισμένα παλιά υλικά, τα οποία αξιοποιούσε.

Έμαθε την «οικοδομική  τέχνη» κοντά στους παλιούς «μαστόρους της πέτρας», και ήδη συγκροτούσε συνεργεία  και έφερνε σε πέρας  μεγάλες οικοδομικές κατασκευές  που αναλάμβανε.

Ο «αλαφροΐσκιωτος» λοιπόν, όπως έδειχνε τουλάχιστον,  αρχαιολόγος/αρχιτέκτονας και εικαστικός καλλιτέχνης, έτυχε να έχει άμεσο συνεργάτη ένα παιδαρέλι αλλά «εμπειροτέχνη»!

Η πρώτη συνάντησή τους έγινε στα μέσα τού 1970,  όταν προσκλήθηκαν στη συνεδρία  τού πολιτιστικού Μαντινειακού  Συνδέσμου  με αντικείμενο της συνεδρίασης  την ανέγερση ναού πλησίον τού αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μαντινείας. Ο ένας θα κατέθετε τα σχέδια ανοικοδόμησης και ο άλλος θα πρόσφερε τις τεχνικές του γνώσεις και θα αναλάμβανε το κτίσιμο τού έργου.

Παραδόξως στη συνάντηση αυτή ο αρχιτέκτονας/αγιογράφος κ.λπ. δεν παρουσίασε κανένα σχέδιο ή μελέτη γιατί όπως είπε στο συμβούλιο, «δεν υπάρχουν σχέδια» και μάλιστα  τόνισε πως «αν κατέληγε σε ένα σχέδιο αυτό δεν θα εθεωρείτο τελικό  γιατί ότι θα έφτιαχνε την  μια ημέρα την επομένη  θα το άλλαζε!».

Όταν ο «εμπειροτέχνης» (έμπειρος μάστορας), ζήτησε συγκεκριμένες διευκρινήσεις, ο αρχαιολόγος/ζωγράφος  με «μισόλογα» δήλωσε ενώπιον των μελών του Δ.Σ. του  Συνδέσμου πως, «θα αρχίσουμε και με την πάροδο των εργασιών θα… σχεδιάζω!».

Αυτή η συνεδρία έλιξε χωρίς αποτέλεσμα, με αποτυχία,  γιατί ο «εμπειροτέχνης» από του Σέρβου είπε ξεκάθαρα στα μέλη τού Δ.Σ. τού Μαντινειακού Συνδέσμου ότι δεν μπορεί να αναλάβει υπ’ αυτές τις συνθήκες την εκτέλεση του έργου:  «Πως θα μπορέσω να βγάλω τιμές κόστους, αφού δεν έχω κάτι συγκεκριμένο, τι είδους συνεργείο να οργανώσω, ποιους εξειδικευμένους τεχνίτες πελεκάνους (σμιλευτές) να καλέσω κ.λπ. και  το κυριότερο δεν θα γνωρίζετε και σεις , η Επιτροπή ανέγερσης της εκκλησίας, τι έργο θα παρουσιάσετε, ποιο θα είναι το κόστος και  ο χρόνος  αποπεράτωσής του!».  

.

Το «αρχαιόμορφο» Ηρώων πεσόντων Μαντιναίων.	Το περιστυλιακό «φρέαρ του Ιακώβ» (συμβολικό), από το οποίο η  Σαμαρείτιδα  πρόσφερε νερό στον Ιησού.

Μετά τη λήξη αυτής της πρώτης συνεδρίας, οι σύμβουλοι  παρέμειναν μόνοι με τον αρχιτέκτονα, και όπως διέρρευσε του  απαίτησαν να βγάλει κάποιο σχέδιο, «έστω σαν μπούσουλα» ώστε να υπάρχει κάποια εικόνα για το τι σκέπτεται περίπου να κάνει. Πράγματι  τις επόμενες ημέρες σχεδίασε κάποιο σκαρίφημα της κάτοψης των θεμελίων και ακόμη μερικά κομμάτια ζωγραφικής (όχι  κανονικής σχεδίασης),  ανοικοδόμησης   του έργου, χωρίς στατικές και άλλες μελέτες.

Η επόμενη συνεδρία τού  Δ. Σ. Συνδέσμου,  δηλαδή  των μελών που ορίστηκαν  ως υπεύθυνη  Επιτροπή παρακολούθησης της προόδου εκτέλεσης τού έργου, ανοικοδόμησης της εκκλησίας της Αγίας Φωτεινής, πραγματοποιήθηκε με παρόντα τον «εμπειροτέχνη» και απόντα τον αρχαιολόγο/αρχιτέκτονα. Ο Σερβαίος «εμπειροτέχνης»… ξεδίπλωσε πάνω στο γραφείο το «σχέδιο» σκαρίφημα και ότι είχε… «ζωγραφίσει»  ο αρχιτέκτονας και έθεσε την Επιτροπή προ των ευθυνών της: «Πείτε μου εσείς, που δεν έχετε και ειδικές γνώσεις, αλλά έχετε κάποια εμπειρία γιατί θα έχετε δει πως είναι τα οικοδομικά σχέδια, τη γνώμη σας. Είναι σχέδιο αυτό που μπορούμε να βασιστούμε και να αρχίσουμε το έργο;».  Τους παρότρυνε επίσης πως αν θέλουν πραγματικά να γίνει η εκκλησία, να  απορρίψουν τον αρχιτέκτονα /αρχαιολόγο και να καλέσουν έναν άλλο  σοβαρό, υπεύθυνο  πολιτικό μηχανικό για να αναλάβει το έργο.

Η Επιτροπή το απέκλεισε απολύτως γιατί δεν ήθελαν  τα μέλη της να κάνουν  έναν συνηθισμένου ρυθμού  ναό  από το φόβο ότι δεν θα το επέτρεπε η Αρχαιολογική Υπηρεσία, να κτισθεί  πλησίον τού αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μαντινείας.

Εδώ αναφύονται κάποια ερωτηματικά. Τα μέλη του Δ.Σ. του Μαντινειακού Συνδέσμου, τα οποία πλην ενός έχουν φύγει τώρα (2020) από τη ζωή, ήσαν πρόσωπα με κλασική μόρφωση  και κοινωνική καταξίωση.

Ήσαν  οι ήδη εκλιπόντες, ο δικηγόρος και τότε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Νικόλαος Σταθόπουλος,  ο Νικόλαος Καλτεζιώτης,  συνταγματάρχης σε τιμητική αποστρατεία (ανιψιός τού παλιού  βουλευτή Κων/νου Καλτεζιώτη  ο οποίος διαμεσολάβησε ώστε να  δοθεί το έργο στον Παπαθεοδώρου), ο εφοριακός Ανδρέας Τσεκούρας, ο έμπορος Παναγιώτης Καρατζόπουλος, ο επιχειρηματίας Κωνσταντίνος Σιάννας και ο μόνος επιζών  σήμερα υπερήλικας δικαστικός υπάλληλος  Σωτήριος Πετρόπουλος.

Δεν νοείται να ενεπλάκησαν  και να ανέθεσαν την μελέτη του  έργου σε έναν άνθρωπο που από τη συμπεριφορά του δεν ενέπνεε  σιγουριά  και εμπιστοσύνη. Παρ’ όλα αυτά περιέργως δεν τον αντικαθιστούσαν, αντιθέτως επέμεναν να προχωρήσει το έργο.

.

Για να καταλήξουμε… «σε μια άκρη»,  επανερχόμαστε σε συμπεράσματα από τις συνεντεύξεις του Κων/νου Παπαθεοδώρου προς τους εκπροσώπους τού τοπικού Τύπου εκείνης της εποχής.  Εργαζόταν στο Υπουργείο Πολιτισμού πλησίον  στον κορυφαίο Σπύρο Μαρινάτο, δηλαδή σε μια πολύ τιμητική θέση και  ήταν μαθητής τού στοχαστή αρχιτέκτονα Δημητρίου Πικιώνη. Τότε επισκέφτηκε το Υπουργείο ο  παλιός βουλευτής Αρκαδίας Κωνσταντίνος Καλτεζιώτης,  θείος τού  συνταγματάρχη και συμβούλου Νικολάου, και ζήτησε έναν καλό αρχιτέκτονα για την μελέτη και κατασκευή ενός αρχαιοφανούς ναού  στην Αρχαία Μαντινεία. Οι κορυφαίοι αρχαιολόγοι εκείνης της εποχής του  Υπουργείου Πολιτισμού πρότειναν τον Κων/νο Παπαθεοδώρου, σαν τον καλύτερο αρχιτέκτονα ειδικά γι’ αυτό  που αναζητούσαν. Ο Κων/νος Παπαθεοδώρου στη συνέντευξή του στους δημοσιογράφους μετά το τέλος τού έργου, είπε πως παρουσίασε στα μέλη του Δ.Σ. του Μαντινειακού Συνδέσμου, τα σχέδια τού  υπό κατασκευή ναού της Αγίας Φωτεινής  και εκείνοι  τα ενέκριναν.

Μένει μετά από αυτούς τους συλλογισμούς, αναπάντητο το ερώτημα: «Μήπως είχε πράγματι σχέδιο ο αρχαιολάτρης αρχιτέκτων, και μαζί με την Επιτροπή το απέκρυπταν, ακόμη και από τον πρωτομάστορα,  για το φόβο μήπως διαρρεύσει και το μάθει η Αρχαιολογική Υπηρεσία και τούς το απέρριπτε γιατί η εκκλησία θα κτιζόταν πλησίον τού αρχαιολογικού χώρου, γεγονός που έπρεπε να αποφύγουν πάση θυσία;».

Είναι γεγονός όμως  ότι προσέκρουσαν  στον σοβαρό εμπειροτέχνη,  τον οποίο χαρακτήριζε επαγγελματική υπευθυνότητα,  τον Σερβαίο Ηλία Παγκράτη ο οποίος δεν αναλάμβανε το έργο χωρίς μελέτες. Τον προτιμούσαν όμως γιατί ήξεραν πως έφερνε σε πέρας «τις δουλειές που αναλάμβανε».

.

Σε επόμενη συνεδρίαση του Δ.Σ. τού Συνδέσμου Μαντινείων  επείσθη ο εμπειροτέχνης (από του Σέρβου) να αναλάβει το έργο  με την παρουσίαση  σχεδίων, έστω τμηματικά.  Απεδέχθη  υπό την προϋπόθεση ότι θα αναλάμβανε «εν λευκώ» όλη την διαδικασία οργάνωσης συνεργείου από εργατοτεχνίτες, της προμήθειας των πάσης φύσεως υλικών και της μεταφοράς τού   προσωπικού  στο έργο, από και προς τη Τρίπολη όπου διέμεναν.

Εδώ βλέπουμε στην πράξη μια πρώτη αλλαγή των ρόλων. Δηλαδή  οι αρμοδιότητες τού  αρχιτέκτονα να…  «εκχωρούνται» στον «πρωτομάστορα/εμπειροτέχνη»!   .

Την  άλλη  ημέρα της συνεδρίασης της Επιτροπής, ο ανάδοχος εμπειροτέχνης οργάνωσε αμέσως συνεργείο από έμπειρους μαστόρους χτίστες πετράδες που διέμεναν στην Τρίπολη,  με καταγωγή από τα μαστοροχώρια της Γορτυνίας, του Σέρβου και τα Λαγκάδια.

Ήσαν οι εν ζωή  (σήμερα 2020), εκτός του εμπειροτέχνη και αναδόχου  τού  έργου Ηλία  Παγκράτη,  και οι Λαγκαδινοί,  ο  υπερήλικας Ανδρέας Κρατημένος,  ο Γεώργιος Τσαφαράς, ο Χαράλαμπος Τσαφαράς  και ο  τότε εργάτης Στάθης Χριστοδουλόπουλος. Επίσης στο συνεργείο  συμμετείχαν και  αυτοί που έχουν φύγει από ζωή.  Από τα Λαγκάδια  ο Γεώργιος Μουρούτσος  και ο Απόστολος Καγιούλης, και από του Σέρβου  ο Αγγελής Παγκράτης,  ο Κωνσταντίνος Βέργος και ο Ιωάννης Δημόπουλος. Στη διάρκεια των εργασιών  προσλήφθηκαν και άλλοι μαστόροι.

Πρώτη ενέργεια ήταν να εφοδιάσουν (αποθηκεύσουν) στο χώρο εργασιών οικοδομικά υλικά, δηλαδή πέτρες, αμμοχάλικο, τσιμέντα κ.λπ. Στο  μεταξύ  εργάτες άνοιξαν τα θεμέλια με βάση το αρχικό σχέδιο. Λέμε αρχικό γιατί  μέχρι τη διάνοιξη των αρχικών, προστέθηκαν και άλλα «κομμάτια θεμελίου!».

.

Στις 22 Αυγούστου 1970 το συνεργείο των χτιστών μαστόρων άρχισε να χτίζει μέσα στα θεμέλια.  «Οι ευθύνες  μου» ομολογεί ο ανάδοχος Ηλίας Παγκράτης, «ήσαν πολλές και δύσκολες για πολλούς λόγους. Δεν ήξερα τι θα φτιάξουμε! Με ρωτούσαν  οι μαστόροι τι θα φτιάξουμε, πόσο ύψος θα σηκωθεί το κτίριο, τι βάρη θα δεχτούν τα θεμέλια και δεν ήξερα τι να τους πω!». Εδώ αρχίζουν οι μαστόροι τα συνθηματικά τους που άγγιξαν  το φιλότιμό τους: «Κρέκονες  (μαστόροι), σφίχτε τα χέρια σας. Μπορεί να πάει και 10 μέτρα ύψος με πολλά βάρη». Δηλαδή στην κρεκονίστικη (μαστορική) συνθηματική γλώσσα τους θα πει, η δουλειά να είναι δεμένη, καμία πέτρα να μην χτίζεται όρθια, το κτίσιμο να είναι συμπαγές, να μην έχει κενά μέσα στους τοίχους και άλλες σχετικές οδηγίες. «Προχώρησε η δουλειά  έως το ύψος των 0,80 εκατοστών από το έδαφος και ο επιβλέπων αρχιτέκτονας περιφερόταν γύρω-γύρω σκεφτικός και αμίλητος».

Δεν μπορεί αυτός ο αρχαιολόγος/αρχιτέκτων να παρουσίασε συγκεκριμένο, απόρρητο,  σχέδιο στην Επιτροπή τού Συνδέσμου Μαντινέων. Ποιος ξέρει τι αρχαιοφανείς κατασκευές θα είχε στο μυαλό του εκεί στο Υπουργείο που εργαζόταν και θέλησε να τις εφαρμόσει στην  κατασκευή της Αγίας Φωτεινής.

Οπωσδήποτε πάντως η συνεργασία του με τον έμπειρο μάστορα, ανάδοχο τού  έργου ήταν προβληματική, ανεξήγητη γι’ αυτό και από την αρχή των εργασιών οι ρόλοι  τους άλλαξαν, αλλιώς δεν θα προχωρούσε το έργο!

Αλλά και οι συμπεριφορές του αρχιτέκτονα πολλές φορές κρίνονται αλλοπρόσαλλες! Ο εμπειροτέχνης ο οποίος στην πράξη ήταν το  «αφεντικό» στην ανοικοδόμηση της Αγίας Φωτεινής, διηγείται και εκφράζει χωρίς εμπάθεια την απορία του:

«Πολλές φορές τα μεσημέρια  τον πήγαινα να γευματίσει σε μια κοντινή ταβέρνα. Όταν πήγαινα να τον ξαναπάρω, διέκρινα ότι  είχαν προηγηθεί ‘όχι σώφρονες’ ενέργειες.  Είχε παραγγείλει και ήσαν στο τραπέζι πολλά πιάτα με διάφορα φαγητά, αλλά τα μισά ήταν ανέγγιχτα. Ήταν μισό κιλό κρασί, ανέγγιχτο. Ήταν  και καταναλωμένη μισή φιάλη μπύρα. Επειδή είχα εντολή από την Επιτροπή ανοικοδόμησης της εκκλησίας,  να πληρώνω όλα τα έξοδα  «επί αποδείξει», θεωρούσα  ότι αυτές  οι παραγγελίες γευμάτων ήσαν υπερβολικές, δεν ήσαν αναγκαίες αφού δεν καταναλώνονταν, δηλαδή ήταν μια ασυλλόγιστη, άσκοπη σπατάλη! Του έκανα συνεχώς παρατηρήσεις αλλά έδειχνε να μην καταλαβαίνει τίποτα. Του εξηγούσα πως δεν μπορεί να στοιχίζει ένα γεύμα εκατό (100) δραχμές, δηλαδή όσο είναι το μισό τεχνικό ημερομίσθιο (το μεροκάματο του τεχνίτη/κτίστη μάστορα). Έδειχνε πως  δεν είχε συναίσθηση της οικονομίας, της σωστής διαχείρισης των χρημάτων. Το βράδυ π. χ. μού  ζητούσε και του  έδινα πεντακόσιες (500) δραχμές και την επομένη το πρωί ζητούσε και άλλα χρήματα. Υπόψη ο  μισθός του από το Σύνδεσμο Μαντινέων  ήταν τρείς χιλιάδες (3.000) δραχμές, ενώ στο Υπουργείο Πολιτισμού που εργαζόταν αμειβόταν με χίλιες διακόσιες (1.200) δραχμές».

.

Το φθινόπωρο του 1970  σταμάτησαν οι εργασίες, λόγω του χειμώνα. Τότε όμως άρχιζε ο μαραθώνιος για ανεύρεση  και συγκέντρωση ότι πιο παλιών μεταχειρισμένων οικοδομήσιμων υλικών, με ευθύνη του αναδόχου Ηλία Παγκράτη. Αυτά τα υλικά ήσαν κυρίως λαξευμένα  σκαλιστά αγκωνάρια, κολώνες, κεφαλοκόλωνα (κιονόκρανα), γριπίδες, άλλες πέτρες, μάρμαρα και ογκόλιθοι  από κατεδαφίσεις που πραγματοποιούσε στη Σπάρτη  ένας ονόματι Σάλαρης από το Καλλιάνι Γορτυνίας και στην Τρίπολη   ο Αθανάσιος Χόντος, εργολάβος εξειδικευμένους στις κατεδαφίσεις.  Πολλές από  τις  βαριές, ογκώδεις, τετράπλευρες κολώνες  από τις  κατεδαφίσεις, τις   σμίλευαν οι μαστόροι με τα καλέμια, τα χτένια, τα βελόνια, τα σφυριά  κ.λπ. και τις στρογγύλευαν ώστε όταν χτίζονταν  με ένα  σμιλευμένο  κιονόκρανο από ογκόλιθο, να δείχνουν σαν να ήσαν από την αρχαιότητα.

Οι κολώνες προ της εισόδου της εκκλησίας παραπέμπουν σε στύλους                     αρχαίων ναών ανατολικών λαών και στο Ναό του Σολομώντος (;).

Τέτοιες κολώνες έστησαν σε διάφορα σημεία της εκκλησίας, όπως δύο από  αυτές στον πρόναο έξω από την είσοδο κατ’ απομίμηση αρχαίων ναών των  ανατολικών λαών, της Αιγύπτου αλλά και του ναού του Σολομώντος.  Έτσι δείχνουν  χωρίς να ξέρει  ο επισκέπτης αν ο Παπαθεοδώρου… σκεπτόταν άλλα  διαφορετικά πράγματα.

Συγκέντρωναν  λοιπόν και πολλά  χρησιμοποιημένα συμπαγή τούβλα. Επειδή δεν  ήσαν αρκετά έθεσαν σε λειτουργία ένα παλιό καμίνι κατασκευής συμπαγών  χειροποίητων τούβλων, ιδιοκτησίας τού  παλαίμαχου Κώστα Καραλή, εκεί στο τέλος  της οδού Αγίου Κωνσταντίνου προς το χωριό Ματζαγρά  (σήμερα Άγιος Κωνσταντίνος) το οποίο τώρα έχει ενωθεί με την Τρίπολη. (σ.σ. Από το Ματζαγρά κατάγεται  και ο φίλος μου αντιπτέραρχος ε.α. Πολύβιος Μαργιάς).

Ο Κώστας Καραλής δέχτηκε να θέσει σε λειτουργία το καμίνι αφού βεβαιώθηκε ότι θα του παρείχαν όλες τις διευκολύνσεις, δηλαδή εργατικά χέρια, χώμα για πηλό, ξύλα για την καύση και ότι άλλο χρειαζόταν.  «Μόνο τις τεχνικές γνώσεις σου θέλουμε» του  είπαν γι’ αυτό και δέχτηκε. Με τις οδηγίες του στην πρώτη «καμινιά» βγήκαν τρεις χιλιάδες (3.000) τούβλα. Η εργασία αυτή με το καμίνι επανελήφθη το 1971, -72 και -73.

Οι αψίδες και τα χτισίματα με συμπαγή τούβλα, παραπέμπουν σε βυζαντινά κτίσματα. 

.

Με τη συγκέντρωση του όγκου των μεταχειρισμένων οικοδομικών υλικών, η Εφορεία Αρχαιοτήτων  υπέβαλε μήνυση κατά του «αφεντικού»!  Και ποιός  ήταν «αφεντικό»; Όχι βέβαια ο αρχιτέκτων αλλά ο ανάδοχος τού  έργου, ο εμπειροτέχνης από του Σέρβου.

Στο δικαστήριο συμπαραστάθηκε στον πρωτομάστορα της εκκλησίας Αγίας Φωτεινής, το Δ. Σ. του Συνδέσμου Μαντινέων και  με την  αθωωτική απόφαση   δέχτηκε ότι καλώς συγκεντρώθηκαν τα υλικά από πηγάδια, ρέματα, από αγροικίες της περιοχής κ.λπ.

.

Την άνοιξη  του 1971 το ύψος του χρίσματος ήταν 3-4 μέτρα  με προεκτάσεις και άλλες συμπληρωματικές προσθήκες γύρω από το αρχικό σχέδιο, χωρίς καμία μελέτη στατικών!

Συνέχεια των εργασιών οι μαστόροι με την εμπειρία τους και τις ιδέες τού  αρχιτέκτονα/μηχανικού, έφτιαξαν τις καμάρες, τους θόλους και τα άλλα τόξα  αφού τα «ξεγύριζαν» (έχτιζαν τις αψίδες) με συμπαγή τούβλα και πέτρες. Σε μια επίσκεψη του Μητροπολίτη κυρού  Θεόκλητου,  βλέποντας όλο το οικοδομικό υλικό από κατεδαφίσεις είπε στον πρωτομάστορα: «Μόνο ανθρώπινα κόκκαλα δεν μαζέψατε ακόμα!».  Έτσι προχωρούσε το έργο  έως το 1973,  με  την προκατασκευή  βοηθητικών «ξυλότυπων» (στηρίγματα αψίδων), των θόλων, άλλων καμαρών με λαξευμένες πέτρες, μάρμαρα και συμπαγή τούβλα. Όλα αυτά  όπως  υδρορροές  και άλλα «καλλιτεχνήματα», γίνονταν χωρίς αρχικό σχέδιο και χωρίς στατικές μελέτες.  

Στο τέλος η σκεπή,  επειδή έπρεπε να γίνει  με ανάλογα υλικά  του οικοδομήματος, αποφασίστηκε από τους μαστόρους πως έπρεπε να χρησιμοποιηθούν πλάκες (πέτρες) από σχιστόλιθο ειδικές για στέγες.

Αυτές οι πλάκες  χρησιμοποιημένες υπήρχαν στα χωριά των Ιωαννίνων, στην Κάρυστο και στο Πήλιο. Ο αρχιτέκτονας και ο ανάδοχος  Σερβαίος εμπειροτέχνης αποφάσισαν από κοινού,  και μαζί με τον μάστορα Αλέκο Δημόπουλο από του Σέρβου πήγαν  ένα Σάββατο  του Ιουνίου 1973 στο χωριό Μουζακαίοι  των Ιωαννίνων, με  ένα  μεγάλο τριαξονικό φορτηγό αυτοκίνητο  τού  Τάσου Μανιάτη.

Στα χωριά των Ιωαννίνων επιδοτούσε η Κυβέρνηση την αντικατάσταση των πλακών με κεραμίδια στις στέγες των σπιτιών.

Ένας έμπειρος Ηπειρώτης μαραγκός,   ο οποίος κατασκεύαζε στέγες και τοποθετούσε τα κεραμίδια, τους υπέδειξε τέσσερα (4) σπίτια  από τα οποία  είχαν κατεβάσει από  τις στέγες τους  τις πλάκες.  

Ο υπεύθυνος  Σερβαίος αρχιμάστορας  που ήταν υπεύθυνος  και για τα οικονομικά τού  έργου, αγόρασε τις  πλάκες προς 2.500  δραχμές,  του  κάθε σπιτιού. Ο φιλόξενος Ηπειρώτης τους πρόσφερε πλούσιο  ηπειρώτικο γεύμα  και τους έκανε και μάθημα για την τεχνική τοποθέτησης των πλακών στις στέγες γιατί χρειάζεται μια σχετική εξειδίκευση. Το φορτηγό έκανε μέσα στο 1973   άλλα δύο δρομολόγια στο χωριό Μουζακαίοι  Ιωαννίνων μέχρι να τελειώσει το έργο και  οι άλλες  αρχαιότροπες κατασκευές στον γύρω  της εκκλησίας  χώρο.  Συγκεκριμένα έστησαν ένα Ηρώο πεσόντων Μαντιναίων και  ένα πηγάδι  (χωρίς νερό) με περιστύλιο το οποίο ονόμασε ο Παπαθεοδώρου

.

Τα τρία κτίσματα (ναός, μνημείο, φρέαρ), συμβολίζουν(;)  … την Αγία Τριάδα. (Είναι η γνώμη του μηχανικού/αρχαιολόγου της   σχεδίασης των κτισμάτων).

«Φρέαρ του Ιακώβ»!  

 «Σύμφωνα με το ιστορικό του φρέατος, στο   κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο,  ο Ιησούς συνάντησε  στο Φρέαρ το αποκαλούμενο τού Ιακώβ, μια Σαμαρείτιδα από την οποία ζήτησε και εκείνη τού  έδωσε νερό. Ο Ιησούς τις είπε  ότι αυτός (ο Ιησούς) «είναι το ύδωρ το ζων».  Η Σαμαρείτιδα  εβαπτίσθη, δηλαδή εφωτίσθη και έλαβε το όνομα Φωτεινή». Με την εκκλησία της Αγίας Φωτεινής τιμάται  λοιπόν η προαναφερόμενη Αγία αλλά ο αρχιτέκτονας θέλει να αναδείξει και το  αρχαίο Αρκαδικό Φως επί του  Λυκαίου  όρους (από τη ρίζα λυκ=φως= φωτεινός).  Ο ανατέλλων  ήλιος έστελνε τις πρώτες ακτίνες του σ’ αυτό το αρκαδικό βουνό στο οποίο

 «έστι  πόλις  πρεσβυτάτη  Λυκόσουρα, και  ταύτην είδεν ο ήλιος  πρώτην».

Βέβαια ο επισκέπτης στην Αγία Φωτεινή για να κατανοήσει  αυτές τις μύχιες σκέψεις πρέπει πρώτα… να περάσει από ένα «ενημερωτικό σεμινάριο!».  Ακόμη  και τα τρία κτίσματα, ο ναός, το ηρώο και το φρέαρ συμβολίζουν κατά τον αρχιτέκτονα, την Αγία Τριάδα! Αυτά υποστήριξε ο ίδιος  ο αρχιτέκτων… και όποιος καταλάβει, κατάλαβε!

.

Συμπεραίνεται τέλος πως η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής  χτισμένη χωρίς ολοκληρωμένα  σχέδια  και στατικές μελέτες,  στέκει γερά  σχεδόν πενήντα (50) χρόνια, χάρη στην εμπειρία  του Σερβαίου  πρωτομάστορα και των άλλων  Σερβαίων και Λαγκαδινών μαστόρων. 

Τιμή αξίζει στους παλιούς μαστόρους της πέτρας. Άφησαν έργα  περίλαμπρα  και  λαϊκό πολιτισμό!

 (ΧΙΜ)