Ν. Δ. Σχίζα, καθ. παθολογίας, ταξιάρχου ε.α.

Οι ιατροί που περιέθαλψαν τους αγωνιστές κατά τον αγώνα του Έθνους για την ανεξαρτησία του ήσαν Έλληνες επιστήμονες ιατροί, φιλέλληνες επιστήμονες ιατροί και Έλληνες εμπειρικοί ιατροί.  Όμως αριθμητικά λίγοι μόνο επιστήμονες ιατροί (Έλληνες και φιλέλληνες) κατέβηκαν στα πεδία των μαχών για να περιθάλψουν τους αγωνιστές. Βέβαια οι Έλληνες επιστήμονες ιατροί πρόσφεραν τεράστιες υπηρεσίες στον αγώνα γενικότερα. 

 Μη ξεχνάμε ότι γιατροί υπήρξαν μεγάλοι διαφωτιστές του Έθνους όπως ο Κοραής, σπουδαίοι φιλικοί και κατηχητές της Φιλικής εταιρείας όπως ο Ν. Καλύβας, συναγωνιστές του Ρήγα, μεγάλοι πολιτικοί της επαναστάσεως όπως ο Ι. Κωλέτης και ο Αλ. Μαυροκοδράτος, προσωπικότητες που οργάνωσαν τα φιλελληνικά κομιτάτα της Ευρώπης όπως ο Π. Ηπίτης. Γιατρός ήταν εξ' άλλου και ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδος Ι..Καποδίστριας. Οι γιατροί όμως που σήκωσαν το μεγαλύτερο βάρος της περίθαλψης των αγωνιστών της επαναστάσεως του 1821 ήσαν οι εμπειρικοί ιατροί, ή ιατροχειρουργοί όπως ελέγοντο τότε. Οι εμπειρικοί γιατροί δεν είχαν καμιά σχέση με τους κομπογιαννίτες και τους αγύρτες, που ελυμαίνοντο τότε τους αφελείς κατοίκους της ελληνικής υπαίθρου. Ήσαν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, άνδρες σοβαροί και ανιδιοτελείς. Μεταξύ των υπήρχαν ιερείς και μοναχοί.

Είχαν μεγάλη εμπειρία στην τραυματολογία, δεξιοτέχνες ενίοτε στην ανάταξη καταγμάτων και εξαρθρημάτων. Πολλοί από αυτούς είχαν μαθητεύσει σε σχολεία που λειτούργησαν κατά την τουρκοκρατία όπου εδιδάσκοντο μαθήματα σχετικά με την ιατροφαρμακευτική επιστήμη, όπως στη Χίο, στο Καρπενήσι, στην Αθήνα (Μονή Ασωμάτων), στο Μυστρά κ.λ.π. Πολλοί εμπειρικοί ιατροί ανήκαν σε ιατρικές οικογένειες στις οποίες οι όποιες ιατρικές γνώσεις μεταβιβάζοντο από τον ένα τον επόμενο, όπως ήταν η αρχαία ελληνική παράδοση. Άλλοι διδάχτηκαν την τέχνη κοντά σε άλλους ιατροχειρουργούς.

Την προσφορά των εμπειρικών ιατρών δεν πρέπει να την κρίνουμε με τα σημερινά κριτήρια. Αναλογιζόμενοι το επιστημονικό επίπεδο της ιατρικής της εποχής εκείνης θα συμφωνήσουμε ότι η ιατρική περίθαλψη που πρόσφεραν ήταν αξιόλογη. Μη ξεχνάμε ότι η αλματώδης εξέλιξη της ιατρικής άρχισε κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, πολύ αργότερα από τα χρόνια της επαναστάσεως. Και για να αναφερθώ ενδεικτικά στη μόλυνση των πολεμικών τραυμάτων και την ανάπτυξη γάγγραινας που ήταν μία από τακυριώτερα αίτια θανάτου των τραυματιών, σας θυμίζω ότι ο Παστέρ που πρώτος αντελήφθη την παθογόνο δράση των μικροβίων γεννήθηκε το 1822 και ο Λίστερ που εισήγαγε την έννοια της ασηψίας και αντισηψίας, δηλαδή την προφύλαξη από την παθογόνο δράση των μικροβίων, γεννήθηκε το 1827, και οι δύο στα χρόνια της επανάστασης.

Πέραν όμως των ιατρικών γνώσεων τους οι εμπειρικοί ιατροί είχαν τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη των τραυματιών και ασθενών, που τις ικανότητες τους εγνώριζαν από την προ της επαναστάσεως περίοδο, γι' αυτό πολλές φορές τους προτιμούσαν από τους επιτήμονες ιατρούς. Όπως μας πληροφορεί ο καθηγητής της Ιστορίας της ιατρικής Κ. Πουρναρόπουλος1 έχουν καταγραφεί περισσότεροι από 200 εμπειρικοί ιατροί. Όλοι τους με την έναρξη της επανάστασης έτρεξαν να προσφέρουν της υπηρεσίες τους στο αγωνιζόμενο έθνος, οι περισσότεροι αφιλοκερδώς και με δικά τους φαρμακευτικά εφόδια. Μεταξύ αυτών προέχουσα θέση κατέχουν οι έξι αδελφοί Γιατράκου2 από την Άρνα Λακωνίας. Ο μεγαλύτερος αδελφός Παναγιώτης είχε σπουδάσει για βραχύ χρονικό διάστημα ιατρική στην Ιταλία. Ήταν προύχων της Λακωνίας και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ίδρυσε το ιατροφαρμακευτικό σχολείο του Μυστρά στο οποίο μαθήτευσαν πολλοί εμπειρικοί γιατροί του αγώνα και οι νεώτεροι αδελφοί του. Είχε ακόμα φροντίσει να προμηθευτεί με δικά του χρήματα, υγειονομικό υλικό για τις ανάγκες της επαναστάσεως. Ο Γιατράκος ήταν και πολεμιστής και έλαβε μέρος σε πολλές μάχες με δικό του στρατιωτικό Σώμα. Ανεβίωσαν έτσι οι αδελφοί Γιατράκου το έπος των ομηρικών ιατρών Μαχάωνος και Ποδαλείριου, που ήσαν ταυτοχρόνως γιατροί και πολεμιστές. Και όχι μόνο οι αδελφοί Γιατράκου αλλά και οι πλείστοι των εμπειρικών ιατρών ήταν και πολεμιστές.

Το φτωχό νέο ελληνικό κράτος εσέβετο και αναγνώριζε την προσφορά των εμπειρικών ια τρών. Σε μερικούς από αυτούς μετά την απελευθέρωση έδωσε τον βαθμό του υπιάτρου (όμως χωρίς σύνταξη). Ο εμπειρικός ιατρός Χρήστος Νικολαϊδης από τον Πλατύγυρο της Μακεδονίας ήταν γιος πλούσιου γαιοκτήμονα. Μαζί με τους δύο αδελφούς του και 154 τάληρα για οικονομική βοή θεια του αγώνα κατέβηκαν στο Μωριά. Τα δύο αδέλφια του έπεσαν μαχόμενα για την πατρίδα, εκείνος δε προσέφερε μεγάλες υπηρεσίες στους αγωνιστές στα πεδία των μαχών. Εθεωρείτο πολύ καλός ιατρός, πράγμα που το βεβαιώνει και ο Γάλλος φιλέλληνας ιατρός Μπλοντό. Μετά την απελευθέρωση διετέλεσε Δ/ντης του Νοσοκομείου Σαλαμίνος, παρά το μειονέκτημα ότι είχε ελάχιστες γραμματικές γνώσεις. Γεγονός που δείχνει την εκτίμηση που η πολιτεία είχε στους εμπειρικούς γιατρούς.

Δεν μπορώ παρά με σεβασμό ν' αναφερθώ στον τούρκο ταλαντούχο ιατροχειρουργό -φημισμένο εμπειρικό γιασάν Αγά Κούρταλη-, στην ανατολική Στερεά που πρόσφερε πολλά στους αγωνιστές της επαναστάσεως, παρά το γεγονός ότι είδε να φονεύονται μπροστά στα μάτια του από τους επαναστατημένους Έλληνες η σύζυγος του και τα παιδιά του. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Μακρυγιάννης (που θεραπεύτηκε από αυτόν), καθώς και ο Νικηταράς του είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη 3, 4.

Μοναχοί-εμπειρικοί Ιατροί

Παρά πολλά θα μπορούσα να γράψω για τους σπουδαίους αυτούς άνδρες και σας βεβαιώ ότι δεν θα σας κούραζα. Όμως, πριν μιλήσω για τους δικούς μας, θα αναφερθώ ακόμα απλά στους οναχούς εμπειρικούς ιατρούς που μετέτρεψαν τις μονές τους σε νοσηλευτήρια κατά την διάρκεια του αγώνα5: Οι πιο διάσημοι απ' αυτούς ήταν ο Ηγούμενος της Μονής Φανερωμένης ο διακερωμένης της Σαλαμίνας Γρηγόριος, κριμμένος εμπειρικός ιατρός Καλλίνικος της Μαντινείας και ο άριστος Μονής Κανδήλας εμπειρικός ιατρός Δανιήλ, Ηγούμενος της Μονής Κάτω Αγίου Γεωργίου Άργους, είχε νοσηλευθεί και ο Κανέλλος Δεληγιάννης.

Γορτύνιοι Ιατροί

Η Γορτυνία έχει να επιδείξει, όπως και οι άλλες επαρχίες της Ελλάδος, άξιους εμπειρικούς ιατρούς με πρώτο και καλλίτερο όλων τον Νικόλαο Θεοφιλλόπουλο από τη Βυτίνα 6: Ο σπουδαίλαο Θεοφιλόπουλο ος αυτός Έλληνας αμέσως με την έναρξη της επαναστάσεως μετέτρεψε το σπίτι του στη Βυτίνα σε θεραπευτήριο, στο οποίο εξέτασε και νοσήλευσε μεγάλο αριθμό ασθενών και τραυματιών, οι περισσότεροι των οποίων αναφέρονται ονομαστικά σε ένα κατάλογο που έγραψε. Μεταξύ, τούτων αναφέρει και δύο "Σερβιώτας" στους οποίους έδωσε ιατρικά. Κατά τις αρχές του αγώνα εργάσθηκε ταυτοχρόνως και στο στρατόπεδο των Τρίκορφων. Το θεραπευτήριο της Βυτίνας, δηλαδή το σπίτι του Θεοφιλόπουλου, κάηκε από τον Ιμπραήμ. Βέβαια ο Θεοφιλόπουλος δεν παραιτήθη των προσπαθειών του. Αμέσως μετά την καταστροφή του θεραπευτηρίου του, ανέπτυξε άλλο στη Δίβρη. Οι υπηρεσίες του στον αγώνα αναφέρονται στην από 2 Μαρτίου 1826 αναφορά του προς το Εκτελεστικό Σώμα με την οποία ζητά ο πένης πλέον Θεοφιλόπουλος, κάποια βοήθεια από το κράτος: "...και παρακαλώ θερμά να εξεύρει δι' εμέ πόρον αποζημιώσεως εις απάντησιν της ανάγκης μου. Και δια τους κόπους μου σιωπώ και αφήνω εις την επίκρισιν της Σ. Διοικήσεως δια να αποφασίση ότι απαιτεί το δίκαιον".

Στα πιστοποιητικά των πατριωτών (όπως αυτοαποκαλούνται) Θ. Κολοκοτρώνη, Καν. Δεληγιάννη και Δημ. Πλαπούτα τονίζεται:

"Ο κύριος Νικόλαος Θεοφιλόπουλος εκ της κωμοπόλεως Βυτίνης, ανήρ τίμιος και πατριώτης, την τέχνην ιατροχειρουργός, αφ ης ανεώχθη ο υπερ πίστεως και πατρίδος ιερός αγών, συνετέλεσεν ολοπροθύμως θεραπεύων τους εν ταις διαφόρους μάχαις πληγωθέντας, ιδίοις αυτού αναλώμασι και βοτάνοις... Καθ' όλον το διάστημα της του ιερού αγώνος μας πενταετίας δεν έλαβεν πόθεν οβολόν διά τας απείρους του εκδουλεύσεις και έξοδα"."...καθόσον διήρκεσεν η πολιορκία της Τριπολιτσάς επεσκέφθη και ιάτρευσε με ίδια του έξοδα πλήθος ασθενών και πληγωμένων, τους οποίους εμείς οι οπλαρχηγοί του εστέλλομεν, τους οποίους εζωοτροφούσε πολλάκις εξ ιδίων. Δεν έλαβε ποτέ αμοιβή τινά των τοιούτων και τοσούτων κόπων και θυσιών του".

Απο τα Ζάτουνα κατήγετο οι Ιωάννης (πατέρας) και Βασίλης (γιός) Σταυρόπουλοι 7, που πάντοτε μαζί νοσήλευαν και εθεράπευαν τραυματίες και α σθενείς στα περισσότερα στρατόπεδα της επαναστάσεως όπως της Καρύταινας, του Λάλα, της Κορίνθου, των Παλ. Πατρών, πάντοτε αμισθί. Ο Γ. Πουρναρόπουλος γράφει για τον Ιωάννη Σταυρόπουλο ότι υπηρετούσε πολεμών, ιατρεύων και διδάσκων τον υιόν του 8. Ο Ανέστης Παπαγιαννόπουλος 9 την Καρύταινα (κατ' άλλους από το Βαλτεσινίκο Γορτυνίας). Υπηρέτησε την επανάσταση τόσο ως γιατρός όσον και ως πολεμιστής. Εργάσθηκε στο στρατόπεδο Δερβενακίων αλλά και στο στρατόπεδον Παλ. Πατρών υπό τον Κανέλλο Δεληγιάννη, ο οποίος πιστοποιεί τις υπηρεσίες του και τονίζει ότι πλήρωνε ο ίδιος τα ανάλογα ιατρικά (φάρμακα) και τα διάφορα έξοδα της "τήδε κακείσε οδοιπορίας του". Ο Θ. Κολοκοτρώνης πιστοποιεί επίσης τις υπηρεσίες του εις όλα τα συγκροτηθέντα στρατόπεδα και βεβαιεί ότι επληγώθη στις μάχες κατά των Τούρκων. Ο Υψηλάντης τον διόρισε (θεμελιωμένος, όπως του γράφει, εις την ικανότητα και εμπιστοσύνην σου) ιατρόν χειρουργό του Ιππικού σώματος, τον Φεβρουάριον του 1829. Επί Όθωνος την 20 Μαϊου 1838 πήρε τον τίτλο του Υπιάτρου.Ο Σωτήριος Μαρουσόπουλος έλαβε μέρος στις μάχες, τόσο ως στρατιώτης όσο και ως γιατρός, όπως γράφει στην αίτηση του προς την επί των αριστείων επιτροπή, υπό τον Πετιμεζά και τους Δεληγιαναίους, αλλά και τον ιατροχειρουργό Ανδρέα Πετιμεζά 10.

Μεγάλες υπηρεσίες στον αγώνα πρόσφεραν και οι διάσημοι στην Ηραία εμπειρικοί γιατροί από τα Ζουλάτικα (Αετορράχη) με το επώνυμο Δετόροι (=ιατροί) 11. Εξ αυτών ο Κωνσταντής Δετόρος ή Λιόπουλος, πολεμώντας υπό τον Πλαπούτα με δικούς του πολεμιστές, τραυματίστηκε κατά την κατάληψη της Τριπολιτσάς και υπέκυψε στα τραύματα του. Είναι ένας από τους λίγους γιατρούς που εφονεύθησαν κατά τον αγώνα. Ο γιός του Αναγνώστης, αγωνιστής, τραυματίστηκε 5 φορές στην Μάχη του Λάλα. Την οικογένεια των εμπειρικών ιατρών Δετόρων συμπληρώνει ο Ηλίας Δετόρος που ήταν ιερέας-εμπειρικός ιατρός. Και οι τρεις Δετόροι υπηρέτησαν υπό τον Πλαπούτα. Η επί του αγώνος επιτροπή τον μεν Ηλία Δετόρο εχαρακτήρισε ως Αξιωματικόν 7ης τάξεως, τον Κωνσταντή ως υπαξιωματικόν 2ας τάξεως και τον Αναγνώστη ως στρατιώτη του αγώνος. Ο Γέρος του Μωριά, που εφρόντιζε ιδιαιτέρως τους ασθενείς και τραυματίες πολεμιστές του, είχε στο στρατιωτικό σώμα του πάντοτε μεγάλο αριθμό γιατρών. Στις αρχικές φάσεις του αγώνα είχε τον επιστήμονα ιατρό Κων/νο Πελοπίδα και 5 ιατροχειρουργούς-εμπειρικούς ιατρούς, τους Ανασ. και Παπαγιαννόπουλο, Ευθ. Φωτόπουλο, Γιαννάκο Βασίλη Αρετάκη και τον Νικόλαο Θεοφιλόπουλο, δηλαδή δύο Γορτυνίους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γ. Πουρναρόπουλος: Η Ιατρική του Αγώνος, Αθήνα 1973, σελ. 93-139

2. ΓΑΚ Κ. 5-7

3. Αρ. Κούζης: Η υγειονομική υπηρεσία κατά τον αγώνα. Πανηγυρικοί λόγοι Ακαδημαϊκών. Αθήνα 1977, σελ. 274

4. Γ. Πουρναρόπουλος: Η Ιατρική του Αγώνος, Αθήνα 1973, σελ. 158

5. Αθ. Γκιάλα: Έλληνες Ιερωμένοι επιστήμονες ιατροί, Αθήνα 1976, Ακτίνες σελ. 11-14

6. ΓΑΚ, Υπουργ. Πολέμου Φ. 179

7. ΓΑΚ, Υπουργ. Πολέμου Φ 21

8. Γ. Πουρναρόπουλος. Η ιατρική του αγώνος ο.π. σελ. 136

9. ΓΑΚ, Εκτελεστικόν Σώμα. Φ 67

10. ΓΑΚ, Αριστεία, Φ. 76

11. Ανδρ. Αθανασόπουλου: Πελοπονήσιοι ιατροί κατά τον ιερόν Αγώνα του 1821. Πελοπονησιακή Πρωτοχρονιά 1965, σελ. 38