Χ. Αθ. Μαραγκού.
"......κι ο ήλιος γέρνοντας στην δύση, μπροστά στου ιερού την πύλη
μπαίνει δειλά να προσκυνήσει κι ανάφτει υπέρλαμπρο καντήλι...."
α. Εισαγωγή
Το κέντρο του χωριού, η Ράχη, κοσμείται από έναν υπέροχο Ναό ο οποίος θεμελιώθηκε το έτος 1930, στην θέση άλλου παλαιότερου βυζαντινού ναού και εγκαινιάσθηκε το 1964. Ως απλός Ναός και συνεχώς βελτιούμενος, σήμερα εμφανίζεται σαν κόσμημα άριστης αρχιτεκτονικής, άριστης τεχνικής, και παρά τις μεγάλες ταλαιπωρίες θεωρείται από τους καλλίτερους της περιοχής.
Με ένα αρμονικό κωδoνο-ωρολογο-στάσιο, με εξωνάρθηκα με δάπεδο κοσμούμενο με αντίγραφο του σχεδίου του δαπέδου του ιερού Ναού της Ζωοδόχου Πηγής, με κυλικείο και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και με μια υπέροχη, ευρύχωρη και θεαματική πλατεία, δεσπόζει στην περιοχή. Σε υψόμετρο 1100 μέτρων περίπου, σε ευθεία απόσταση 5, 10, 20, 40 χιλιομέτρων, ατενίζει τον Αρτοζήνο, το Λύκαιο, το Κωτύλιο, το Επιτάλιο και παρακολουθεί τα μαγευτικά στριφογυρίσματα του Αλφειού δυτικά στην Σμέρνα, την Ολυμπία, την Αλφειούσα.... και δέχεται τις ροδοκόκκινες ανταύγειες του Ιονίου Πελάγους στο ηλιοβασίλεμα.
Η σημερινή μορφή είναι αποτέλεσμα της επιμονής των ιερέων της κάθε εποχής, των επιτρόπων, εκκλησιαστικών συμβουλίων, και όλων των πατριωτών που με πίστη προσέφεραν, όταν απαιτήθηκε, τις υπηρεσίες τους, την βοήθειά τους.
 |
|
Η εικόνα
της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
|
β. Ο παλαιός Ναός.
Μετά την απελευθέρωση της περιοχής από τους Βυζαντινούς το 1320 μ.Χ. και επειδή η περιοχή απετέλεσε την μεθόριο με τους Φράγκους, οι Βυζαντινοί την ενίσχυσαν με ανθρώπινο δυναμικό από το Βυζάντιο. Εγκατέστησαν εποίκους στο Χωριό στη Σφυρίδα και κατοικήθηκε και ο Αρτοζήνος.
Μέχρι το 1952 βόρεια του ενοριακού Ναού, στην επίκαιρη από πλευράς παρατηρήσεως και ασφαλείας θέση, υπήρχε ένα τριώροφο κτίριο επίμηκες μεγάλων διαστάσεων, με ειδικά διαμορφωμένους χώρους εν σχέσει με την αρχιτεκτονική των λοιπών οικιών του χωριού, με πολεμότρυπες σε ενδεδειγμένες θέσεις της δυτικής και νότιας πλευράς, με τοίχους πάχους μεγαλύτερου των εβδομήντα εκατοστών και με άλλα χαρακτηριστικά που πληρούν τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να χαρακτηριστεί ως πυργόσπιτο της υστεροβυζαντινής περιόδου.
Νότια του πυργόσπιτου υπήρχε ο Βυζαντινός Ναός και όπως διαπιστώνεται από τα διάφορα ερείπια, που κατά καιρούς αποκαλύφθηκαν από τις εργασίες διαμόρφωσης της πλατείας, υπήρχε τείχος που περιέκλειε πυργόσπιτο και Ναό.
Τέτοια πυργόσπιτα, παρατηρητήρια, χώροι αναμονής, αμύνης, και τέτοιοι συνδυασμοί Πύργος-Ναός υπήρξαν σε πολλά σημεία της περιοχής, για να καλύψουν τις στρατιωτικές ανάγκες των Βυζαντινών στη μεθόριο με τους Φράγκους.
Κτίστηκαν σ' όλες τις επίκαιρες θέσεις, κτίστηκαν στο Ήθι, βόρεια του Νεκροταφείου, στην Γκρόπα, στη Ράχη, στη Ζαχαρού, στην Τρανή Βρύση και αλλού. Χώροι συγκεντρώσεως, πληροφοριών, παρατηρήσεως, ελέγχου δρομολογίου, αλλά και σημεία αντιστάσεως σε περίπτωση εχθρικής προσβολής.
Διευρύνθηκε έτσι η κατοικημένη περιοχή από τον Αγιαντριά μέχρι τον Αγιάννη. Ενισχύθηκε ο πληθυσμός από Βυζαντινούς εποίκους μέχρι τον Αρτοζήνο.
Τα πυργόσπιτα με τις εκκλησίες τους τις βρύσες τους, υπέκυψαν στη φθορά του χρόνου στην εποχή της τουρκοκρατίας και στα ορλωφικά στην καταστροφική μανία των Τουρκαλβανών.
 |
|
Εγκαίνεια Ιερού Ναού το 1964.
Δεξιά διακρίνεται ο
Παππα-Αναστάσης
και πίσω ο Παππα-Σωτήρης.
|
Μετά την λαίλαπα συρρικνώθηκε το χωριό από τους διασωθέντες στην περιοχή.
Σφυρίδα, Αρτοζήνος, για λόγους ασφαλείας συγκεντρωθήκαν γύρο από την Ράχη, η οποία απετέλεσε τον πυρήνα του αναγεννημένου χωριού. Ο διασωθείς Ναός έγινε ο ενοριακός Ναός του χωριού.
Οι Φίληδες, οι Ηλιόπουλοι, οι Σμυρνιοί, οι Γαβράδες και οι υπόλοιπες οικογένειες του χωριού, στον ενοριακό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ορκίστηκαν ότι θ' αγωνισθούν, για την λευτεριά της Πατρίδας. Σ' αυτό τον Ναό προσευχήθηκαν οι οπλαρχηγοί, οι πρωταγωνιστές του Αγώνα. Εδώ τελέστηκε η θεία λειτουργία και οι ιερείς του ευλόγησαν τα όπλα τα ιερά των παλικαριών που την ιστορική ημέρα της 20ης Μαρτίου μετέβησαν στο Μπέτσι όπου μαζί με τους λοιπούς Λιοδωρήσιους κύρηξαν την έναρξη της Επαναστάσεως.
Σ' αυτό τον Ναό προσευχήθηκαν οι πρόγονοί μας για το αίσιο τέλος του Αγώνα.
Σ' αυτό τον Ναό, μετά την νικηφόρο μάχη της 10ης Μαΐου 1826, οι άξιοι μαχητές ευχαρίστησαν την Θεοτόκο για την βοήθειά Της.
Τέλος, εδώ και οι ευχαριστίες για την ανεξαρτησία της πατρίδος, το πρώτο προσκλητήριο για τους υπέρ Πατρίδος πεσόντας.
Όλα σ' αυτό τον μοναδικό ενοριακό Ναό μέχρι το1872, που ανακατασκευάστηκε ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής στο Βράχο.
γ. Νέος Ενοριακός Ναός.
Όταν αργότερα το χωριό ξεπέρασε τους χίλιους κατοίκους, αποφασίστηκε να κατασκευασθεί ενοριακός ναός ευρύτερος, ωραιότερος, ανάλογος της ιστορίας του. Το 1930, κατεδαφίστηκε ο ετοιμόρροπος γερασμένος, ηλικίας πλέον των εξακοσίων χρόνων Ναός και άρχισαν οι εργασίες ανέγερσης νέου. Σε λίγο χρονικό διάστημα οι εργασίες είχαν προχωρήσει αρκετά, είχε κτισθεί το κάθετο τμήμα των τοίχων, η λιθοδομή είχε φθάσει μέχρι της αρχής γεννέσεως των θόλων.
Είχε κτισθεί περίπου το ένα τρίτο του μεγαλουργήματος ενός μοναδικού Ναού, ενός εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού ιδανικών διαστάσεων, που αν ολοκληρωνόταν μ' αυτή την τεχνική θα ήταν ένας από τους καλλίτερους ναούς της Πελοποννήσου.
Οι Σερβαίοι τα έδωσαν όλα.
Οι Σερβαίοι τεχνίτες ειδικευμένοι στην επεξεργασία της πέτρας, προσπάθησαν να κατασκευάσουν το καλλίτερό τους έργο. Με μεγάλη εμπειρία σ' ανάλογα έργα ήθελαν κάτι ανώτερο κάτι εντυπωσιακό. Στην αχιβάδα, στα θυρώματα, στους παραστάδες, στους γωνιόλιθους, στα πρέκια αλλά και σ' ολόκληρη την λιθοδομή υπάρχει κάτι ξεχωριστό. Όλες οι "θέσεις" εντυπωσιάζουν, παντού υπάρχει κάτι ιδιαίτερο. Κάθε πέτρα έχει την σφραγίδα του έμπειρου μάστορη, την σωστή εμφάνιση και την τέλεια προσαρμογή.
Το 1957 είχαν περάσει πολλά χρόνια και τα δεδομένα είχαν μεταβληθεί. Είχαν αλλάξει σε τέτοιο σημείο που η εφαρμογή του παλιού σχεδίου θεωρήθηκε δύσκολη. Υπήρχαν ενδοιασμοί πως η περάτωση του έργου σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο θα απαιτούσε πολύ χρόνο και υπήρχε το ενδεχόμενο νέας αναβολής.
Γι αυτό αποφασίστηκε μια ανεκτικότερη προσαρμογή του σχεδίου και του τρόπου κτισίματος, αναλόγως δυνατοτήτων.
Μ' αυτό το σκεπτικό συνεχίστηκαν οι εργασίες περατώσεως των πλευρών, των θόλων, του τρούλου, η στέγαση, ο εσωτερικός διάκοσμος εν γένει και τον Ιούνιο του 1964 έγιναν τα εγκαίνια του Ναού.
Τέλειωσε ο τριακονταπενταετής αγώνας!
Εκπληρώθηκε το Τάμα !
Η δέηση του ιερέα υπέρ: Δωρητών, Επιτρόπων..., κάλυψε τους σεμνούς πρωταγωνιστές κύριους συντελεστές περατώσεως του έργου αείμνηστους Θεόδωρο Σχίζα, Δημήτριο Δάρα και απηχούσε ένα μεγάλο ευχαριστώ από όλους τους όπου γης πατριώτες προς τους μεγάλους ευεργέτες του.
Μετά από τριανταπέντε χρόνια από τους ιερείς, τους ψάλτες, τους επιτρόπους, τους πιστούς, από όλους ακούστηκε και πάλι στον επί πολλούς αιώνες καθηγιασμένο χώρο:
"Εν τη Γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξας, εν τη Κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες Θεοτόκε, μετέστης προς την ζωήν, Μήτηρ υπάρχουσα ζωής, και ταις πρεσβείαις ταις σαις λυτρουμένη, εκ θανάτου τας ψυχάς ημών".
Το ενδιαφέρον όμως όλων των πατριωτών και η θέληση τους για την ολοκλήρωση του Ναού και την κάλυψη των οποιωνδήποτε εκκρεμοτήτων συνεχίστηκε και από τότε μέχρι σήμερα οι ιερείς, τα εκκλησιαστικά συμβούλια, προσπαθούν καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για αυτό τον σκοπό.
Κατασκευάστηκε έτσι ένα περίφημο κωδονο-ωρολογοστάσιο, που κατά παρέκκλιση του αρχικού σχεδίου τόνισε περισσότερο την θέση και την εμφάνιση του Ναού. Ο περίτεχνος εξωνάρθηκας αρμονικά δεμένος στον Ναό κα το χώρο εκτός από απαραίτητο τεχνικό πρόσφατο συμπλήρωμα προσφέρει και άλλες σημαντικές λειτουργικές διευκολύνσεις. Η διεύρυνση και διαμόρφωση της πλατείας, ο προαύλιος χώρος του Ναού, είναι ένα σημαντικό έργο, που συμπληρώνει τις προδιαγραφές εξυπηρέτησης, εμφάνισης και προβολής του ιστορικού χωριού.
 |
|
Δάπεδο πρόναου που σχεδίασε
ο αρχιτέκτονας Ι. Αθ. Μαραγκός.
|
δ. Περιουσία του Ναού.
Σχετικά με την ιστορία του Ναού αναφέρεται ότι η Φραζινέττα και η Μπρίνια είναι περιουσιακά στοιχεία, που περιήλθαν στην κατοχή του πριν πολλούς αιώνες.
Μια μεγάλη έκταση εκατοντάδων στρεμμάτων κατέχει ο Ναός πριν από πολλά χρόνια. Ο μεγαλύτερος πουρναρότοπος. Το μεγαλύτερο έσοδο του χωριού επί πολλές χιλιετίες ήταν τα προϊόντα του πουρναριού και κυρίως το πανάκριβο πρινοκκόκι που πωλούσαν στο εξωτερικό[1].
Είχε και έσοδα ο Ναός, για την αντιμετώπιση των πάσης φύσεως δαπανών.
Άλλο μεγάλης σημαντικής αξίας περιουσιακό στοιχείο του Ναού ήταν και ο μύλος που υπήρχε στην Γκούρα. Δυτικά του δρόμου προς του Ψάρι στην σημερινή τοποθεσία Παλιόμυλος.
Περιουσιακό στοιχείο του Ναού ήταν και ένα καζάνι αποστάξεως ρακιού, που διευκόλυνε τους πατριώτες στην παρασκεή του απαραίτητου για όλα τα σπίτια του χωριού ποτού και κυρίως "της πρώτης στάλας", η οποία ήταν το κατ εξοχήν φάρμακο για τα κρυολογήματα.
Επί πλέον ο Ηλίας Λιατσόπουλος, δώρισε στον Ναό, το σπίτι του και το αμπέλι του, τα οποία εκποιήθηκαν και τα έσοδα διετέθησαν για την κατασκευή του εξαίρετου κωδονοστασίου.
Πρόσφατα ο μοναχός Μπόρας Νικ. αφιέρωσε στον Ναό κτήμα περίπου πέντε στρεμμάτων στην περιοχή, Παπά τ' Αλώνι.
Πολλοί ανώνυμοι πατριώτες διέθεσαν μεγάλα ποσά για την ενίσχυση του Ναού.
Αλλά και όλοι οι Σερβαίοι, είτε από το περίσσευμα, είτε από το υστέρημα, το χαρτζιλίκι, προσέφεραν, βοήθησαν για την από πάσης πλευράς ολοκλήρωση των εργασιών του ιστορικού Ναού.
 |
|
Εορτασμός 15αύγουστου, 2008.
Προαύλιο Ναού.
|
ε. Σημερινή Κατάσταση.
Είτε με την αξιοποίηση της περιουσίας του Ναού, είτε με τις δωρεές των ευεργετών είτε με τον οβολό των πιστών, οι κατά καιρούς υπεύθυνοι με μεγάλους κόπους και θυσίες κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν το έργο.
Σήμερα Ναός, καμπαναριό, ρολόι, εξωνάρθηκας, πλατεία, αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο, που εκτός από σημαντικός Ναός της Χριστιανοσύνης αποτελεί και το χαρακτηριστικό γνώρισμα του χωριού.
Σ' όλους αυτούς που υπό οιανδήποτε ιδιότητα συνετέλεσαν στην κατασκευή αυτού του μεγαλοπρεπούς Χριστιανικού Μνημείου, αξίζουν πολλά συγχαρητήρια.
Η καθιερωμένη πλάκα με την αναγραφή των ονομάτων, σε περίοπτη θέση, θα είναι το ελάχιστο.
 |
| Λειτάνευση εικόνας 2008. |
Το μεγαλούργημα αυτό υποκρύπτει πολλά στοιχεία που μας κάνουν υπερήφανους.
Δεν είναι μόνον η ιστορία, το ενδιαφέρον για το χωριό, η πίστη των κατοίκων, η υπομονή και επιμονή για την επιτυχία του σκοπού και διάφορα άλλα που θα μπορούσε να συναντήσει κανείς και σε άλλα χωριά, αλλά κυρίως η τέχνη των Σερβαίων μαστόρων οι οποίοι αμέσως η εμμέσως, ενδιαφέρθηκαν, βοήθησαν, δούλεψαν, έχτισαν με αριστοτεχνικό τρόπο την Εκκλησιά μας!
Πρέπει να τονισθεί εδώ ότι οι Σερβαίοι τα έδωσαν όλα. Οι Σερβαίοι μαστόροι φύλαξαν για την εκκλησιά τους όλες τις γνώσεις τους, ολη την τεχνική τους. Με το μπικούνι, το σφυρί, την χτένα, το κοπίδι, τον ματρακά, δούλεψαν τον ογκώδη ασβεστόλιθο, δίνοντάς του σχήμα και μορφή ανάλογο με τη θέση του. Η κάθε πέτρα έχει την δική της τεχνική στους τοίχους στα θυρώματα, στις γωνίες, στην αχιβάδα, στα πρέκια . . . Η πλοκή της η σχέση της έχουν ξεπεράσει κατά πολύ το τέλειο..
Σημειώσεις:
[1] Το κλαρί και τα φύλλα του, που διατηρούνται στη ζωή 2-3 χρόνια, αποτελούσαν την καλλίτερη τροφή των αιγοπροβάτων. Τα θρεπτικότατα βελάνια, ήταν η εξαίρετη τροφή των χοίρων. Το κύπελλο του βελανιού χρησιμοποιείτο στην βυρσοδεψία. Το ξύλο του ήταν το κατ' εξοχήν καυσόξυλο αλλά και το περίφημο, σιδηρόξυλο πολύτιμο για πολυάριθμες περιπτώσεις όπου απαιτείται δυνατή ξυλεία, (αμαξοποιία, ναυπηγεία, γεωργικά εργαλεία και αλλού.).
Το κυριότερο όμως όλων, ήταν το γνωστό πρινοκόκκι. Ήταν οι κόκκοι ερυθρού χρώματος, που σχηματίζουν στα φύλλα οι προνύμφες του εντόμου, kermes vermilio, οι οποίοι χρησιμοποιούνται εδώ και χιλιετίες για την παρασκευή κόκκινης βαφής.
Αυτής της ακριβής ύλης, (κρεμεζί), άλλοτε γινόταν μεγάλη εξαγωγή στην Τύνιδα για τα κόκκινα φέσια των Μωαμεθανών.
