Σερβαίων ψυχής καταφύγιον
Στην υμνολογία της Ορθοδοξίας, στα κείμενα των Αγίων της πίστεώς μας, αλλά και στη συνείδηση του ευσεβούς λαού, καθιερώθηκαν χιλιάδες ΘΕΟΤΟΚΩΝΥΜΙΑ τα οποία εγκωμιάζουν το όνομα της Μητέρας του Χριστού. Το περιεχόμενο των προσαγορημάτων αυτών προκαλεί κατάνυξη και αναπλάθει κάθε ανθρώπινο αίσθημα.
Οι Σερβαίοι συμβολικά προσαγορεύουν την Παναγία με το οικείο σ' αυτούς επίθετο, «ΣΕΡΒΙΩΤΙΣΣΑ». Είναι Θεοτοκωνύμιο το οποίο υποκρύπτει αληθινή ιστορική πραγματικότητα συνδεδεμένη αρρήκτως με τους προγόνους, τις παραδόσεις και τη σημερινή πραγματικότητα του χωριού.
Η Παναγία (Ζωοδόχος Πηγή και Κοίμησις της Θεοτόκου) ήταν, είναι και θα συνεχίσει εσαεί να είναι, για τους Σερβαίους, ψυχής καταφύγιον.
Σε πόνημα του 1992 εμπεριέχονται 5500 Θεοτοκωνύμια, στα οποία δεν περιλαμβάνεται η «Παναγία η Σερβιώτισσα». Μπορεί όμως το προσαγόρημα «Παναγία η Σερβιώτισσα» να επικρατήσει εύκολα και να καταγραφεί στα εκκλησιαστικά κείμενα και λεξικά, εφόσον το ενστερνιστούν οι Σερβαίοι και το μεταφέρουν ο καθένας στο περιβάλλον του. Στο παρελθόν έχει γραφεί στην εφημερίδα «Αρτοζήνος», ότι υπάρχει στην Κρήτη, στο χωριό Στύλος της Επαρχίας Αποκορώνου του Νομού Χανίων, ναός της Παναγίας με το προσωνύμιο «Σερβιώτισσα». Το ίδιο και σε ιστοσελίδα του διαδικτύου. Το γεγονός αυτό προκάλεσε εύλογα το ενδιαφέρον μας, για να συλλέξουμε σχετικές πληροφορίες από τους κατοίκους τους χωριού Στύλος. Αποκομίσαμε μόνον ...πλούσια παράδοση! Υπάρχει πράγματι ναός, δεξιά του Κεραμιώτη ποταμού έξω από το χωριό Στύλος, ο οποίος είναι αφιερωμένος στην Παναγία και τιμάται στις 24 Σεπτεμβρίου. Κανένας όμως δεν γνώριζε το προσωνύμιο «Σερβιώτισσα». Ο ναός ονομάζεται από τους κατοίκους της περιοχής και «Μοναστήρα» γιατί στο παρελθόν λειτουργούσε και σαν μοναστήρι. Σύμφωνα με την παράδοση που μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά, ένας πρωτομάστορας έχτιζε πάνω σε ένα «χωματοβούνι», αριστερά του ποταμού Κεραμιώτη μία εκκλησία, για να τιμήσει τον Άγιο Γεώργιο. Τότε το τσιράκι του (εργάτης του) αποφάσισε να χτίσει καλύτερη εκκλησία πάνω σε ένα «λιθοβούνι» δεξιά του Κεραμιώτη ποταμού προς τιμήν της Παναγίας. Ο εργάτης όταν τελείωσε το έργο κάλεσε τον πρωτομάστορα να θαυμάσει την πράγματι καλύτερη εκκλησία. Μετά από δόλια υπόδειξη του πρωτομάστορα ανέβηκε σε μια σκάλα για να στερεώσει ένα γάντζο στον τρούλο, απ' όπου θα κρεμόταν ο πολυέλαιος. Τότε έσυρε από ζήλια τη σκάλα ο πρωτομάστορας, με αποτέλεσμα να πέσει στο δάπεδο το τσιράκι και να σκοτωθεί. Η εκκλησία συνδέθηκε με το θάνατο του εργάτη που την έχτισε και έκτοτε έμεινε κλειστή, «αλειτούργητη». Σύμφωνα με άλλη επικρατέστερη εκδοχή την εκκλησία της Παναγίας έκαψαν δύο φορές οι Τούρκοι και αυτός ήταν ο λόγος που παρέμεινε «αλειτούργητη». Για εγκυρότερη πληροφόρηση απευθυνθήκαμε στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, όπου μας γνώρισαν ότι η Παναγία φέρει το προσωνύμιο «Ζερβιώτισσα» (από το ζερβός ή αριστερός -ή), επειδή είναι «Αριστεροκρατούσσα» δηλαδή κρατά το Χριστό με το αριστερό χέρι.
Ο ναός είναι βυζαντινό μνημείο, κτίσμα 900 ετών, βυζαντινού ρυθμού, σταυροειδούς σχήματος μετά τρούλου. Ανακαινίστηκε πριν μερικές δεκαετίες ενώ έφερε ίχνη πυρκαγιάς. Ουδέποτε είχε το όνομα «Σερβιώτισσα». Ο αρθρογράφος της εφημερίδας «Αρτοζήνος» μάλλον είχε παρασυρθεί από τη λανθασμένη καταχώρηση στο διαδίκτυο, όπου αντί του ορθού «Ζερβιώτισσα» γράφει «Σερβιώτισσα». Είναι λοιπόν ΜΙΑ η Παναγία η Σερβιώτισσα και θα καταχωρηθεί στις μελέτες των ερευνητών, ότι πρόκειται για την Παναγία που τιμάται στου Σέρβου και είναι το καταφύγιον ψυχής των κατοίκων του χωριού.
*Ο Β. Σχίζας είναι από του Σέρβου και εκδίδει την εφημερίδα "Κρητική ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ".
