Μαρίνας Αθ. Μαραγκού
Ένας επιστήμων κοσμοπολίτης, που «πολλών δ’ ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω», ο οποίος, τουλάχιστον για μια μειονότητα ανθρώπων, δεν είναι αδιάφορος. Μιλάμε για τον καταξιωμένο διεθνώς Δημήτρη Νανόπουλο, ταγμένο στην εξερεύνηση και στην κατανόηση του αχανούς και άγνωστου Σύμπαντος, ο οποίος αναζητεί αενάως «την τελική και ολοκληρωτική γνώση». Ένα από τα μεγαλύτερα μυαλά της Φυσικής, ένας αναρχικός του πνεύματος και ανυπότακτος, όπως ο ίδιος δηλώνει. Το κύριο ερευνητικό έργο του ανήκει στο πεδίο της Σωματιδιακής Φυσικής ή Φυσικής Υψηλών Ενεργειών και της Κοσμολογίας, ενώ στα ερευνητικά του ενδιαφέροντα ανήκουν και η δημιουργία μιας ενοποιημένης θεωρίας όλων των δυνάμεων της φύσης, η θεωρία του Παντός, η υπερσυμμετρία, η υπερβαρύτητα, η Θεωρία των Χορδών και η Βιοφυσική.
Γεννήθηκε το 1948 στο Χαρβάτι (σημερινή Παλλήνη) και το επώνυμό του δεν είναι Νανόπουλος, είναι Νάκας. Όνομα της Βορείου Ηπείρου που ο παππούς του το άλλαξε για να ακούγεται πιο ελληνικό, όταν επέστρεψε από τη Νέα Υόρκη στην πατρίδα του θεωρώντας καθήκον του να συμμετάσχει στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα, το 1914.
Αυτόν τον σημαντικό Έλληνα θεωρητικό φυσικό, ωστόσο, λίγοι τον γνωρίζουν και είναι πολλοί αυτοί που αγνοούν την εκπληκτική πορεία του, η οποία συνοδεύθηκε από σκληρή βέβαια δουλειά στο κυνήγι του για να εκπληρώσει το όνειρό του. Η αναμφισβήτητη μεγάλη αξία του τον έφερε στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών Ευρώπης (CERN), στην Ecole Normale Superieure στο Παρίσι, και στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στο Καίμπριτζ των ΗΠΑ. Ουκ ολίγες δημοσιεύσεις και πολλές τιμητικές διακρίσεις ακολουθούν τον βίο του. Ο Πίτερ Χιγκς, μάλιστα, ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία του για το σωματίδιο που εξηγεί την ύπαρξη μάζας στην ύλη, όταν παρέλαβε τον Νομπέλ, αφού φυσικά μίλησε για το πασίγνωστο σε όλο τον κόσμο μποζόνιό του, έκλεισε με την εξής φράση: «...το 1976 οι Έλις, Γκάιλαρντ και Νανόπουλος παρότρυναν τους πειραματικούς φυσικούς του CERN να αναζητήσουν το μποζόνιο Χιγκς όπως το προέβλεπε η θεωρία. Ήταν η αρχή μιας μεγάλης πειραματικής έρευνας, η οποία κορυφώθηκε με την ανακοίνωση του CERN τον Ιούλιο του 2012».
Ο Δημήτρης Νανόπουλος βρίσκεται ακριβώς στην απέναντι όχθη από «τους φθισικούς της ζωής» οι οποίοι καθυστερούν την εξέλιξη. Από το να συνεχίσουμε τους διθυράμβους όμως, προτιμούμε να φιλοξενήσουμε μερικά αποσπάσματα –προσωπικές επιλογές– από ένα βιβλίο που κατά τη γνώμη μας όλοι πρέπει να διαβάσουμε. Είναι η ζωή του Δημήτρη Νανόπουλου σε 255 σελίδες με τίτλο «Στον τρίτο βράχο από τον Ήλιο. Μία ζωή, η επιστήμη κι άλλα παράλληλα σύμπαντα», που γράφηκε ύστερα από 43 πολύωρες συναντήσεις του μεγάλου Έλληνα φυσικού με τον δημοσιογράφο Μάκη Προβατά και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη. Το βιβλίο περιέχει πολλές πληροφορίες για αυτό το φτωχό, πλην γελαστό, παιδί από το Χαρβάτι που έμαθε να ερευνά τα αστέρια διαθέτοντας ένα ευρύ πνεύμα και πλήθος ενδιαφερόντων, εκτός της επιστήμης του, για τις τέχνες, και δη τη μουσική, χαρακτηριστικό που συνάδει σχεδόν πάντα με έναν μεγάλο επιστήμονα. Αλλά περιέχει και πολύ εκλαϊκευμένη, θα λέγαμε, γνώση για το Σύμπαν και την εξέλιξη των επιστημών πέριξ αυτού.
Όσο νωρίτερα μαθαίνεις να διευρύνεις το μυαλό σου, τόσο περισσότερο Σύμπαν θα μπορέσεις να χωρέσεις μέσα σου…
[…] κάποια χρονική στιγμή συσσωρεύονται τόσο πολλά γεγονότα, μαζί με τις ενέργειες που περιέχουν, ώστε αυτή η ποσοτική συσσώρευση φέρνει υποχρεωτικά την ποιοτική αλλαγή. Σε αυτό παίζουν ρόλο οι συγκυρίες και το ιστορικό περιβάλλον.
Κάθε μη δημοκρατικό σύστημα θέλει να χρησιμοποιήσει προς όφελός του και με πολύ συγκεκριμένο τρόπο την εκπαίδευση και το σχολείο. Σε αυτή την περίπτωση αποστολή τους δεν είναι να βοηθήσουν τον άνθρωπο να προοδεύσει, αλλά να τον εμποδίσουν από το να αναπτύξει την κριτική του ικανότητα και τη λογική του, ώστε να αφομοιωθεί όσο το δυνατόν ευκολότερα από το σύστημα της εποχής.
Μια τρελή σκέψη τού σήμερα μπορεί να είναι αυτονόητο του αύριο. Αυτό φαίνεται να έχει γίνει ένα αξίωμα που διαποτίζει όλη την πορεία της ανθρωπότητας.
Έχει αποδειχθεί ότι η ανθρωπότητα πηγαίνει μπροστά χάρη στις προσωπικότητες που κρίνονται ως «άρρωστες», ως «τρελές» για τα δεδομένα της εποχής τους. Όμως αυτός είναι ο δρόμος, αφού ο αληθινός δημιουργός δεν ακολουθεί την πεπατημένη.
Οποιοσδήποτε «μεγάλος» πεθαίνει, οπουδήποτε στον κόσμο, και εδώ στην Ελλάδα, με κάνει να αισθάνομαι ορφανός. Είναι σαν να βλέπω το τέλος μιας εποχής.
Αυτή η απατηλή νίκη του ανθρώπου πάνω στη φύση πιθανώς να έδωσε ώθηση στα φιλοσοφικά ρεύματα που βασίζονταν στην αντίληψη του ανθρωποκεντρισμού. Φαίνεται όμως ότι οι στοχαστές που υποστήριξαν τέτοιου είδους απόψεις έκαναν λάθος. Το «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» του Πρωταγόρα να μεν μας χαϊδεύει τα αυτιά, αλλά είναι αστείο να πιστεύουμε ότι κέντρο του Σύμπαντος είναι ο άνθρωπος. Εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε παρά κάτι λιλιπούτεια όντα τα οποία ζουν σε ένα αδιανόητα απέραντο και αχανές Σύμπαν. Δεν μπορούμε να είμαστε εμείς το κέντρο αυτής της απεραντοσύνης.
Ο πλανήτης Γη είναι απλώς «ο τρίτος βράχος από τον Ήλιο», όπως λένε οι Αμερικανοί φυσικοί. Για να δημιουργηθεί αυτό το αστρικό σύστημα στην περιοχή μας, εξερράγη ένα «αστέρι» και από τα θραύσματα, τα «βράχια» του, φτιάχτηκαν οι πλανήτες. Το καθοριστικό γεγονός για την εμφάνισή μας ήταν, απλούστατα, το ότι έτυχε «ο τρίτος βράχος από τον Ήλιο» να βρεθεί στη σωστή απόσταση από αυτόν ώστε να δημιουργηθεί ζωή. Αν ήμασταν είτε λίγο πιο κοντά είτε λίγο πιο μακριά από την μπάλα της φωτιάς και της ακτινοβολίας που ονομάζεται Ήλιος, δεν θα μπορούσε ποτέ να αναπτυχθεί ζωή με τη μορφή και τα χαρακτηριστικά που γνωρίζουμε.
Έχω την πεποίθηση ότι η ανθρωπότητα θα μπορούσε να είχε φτάσει στο φεγγάρι αιώνες νωρίτερα, αν όλο αυτό το θαύμα που συνέβαινε στην αρχαία Ελλάδα είχε αφεθεί να εξελιχθεί ομαλά και με την ορμή που είχε τότε. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επιτύχει αδιανόητες πνευματικές κατακτήσεις. Δυστυχώς, όμως, αυτή η πορεία ανακόπηκε, με αποτέλεσμα τόσους αιώνες αργότερα να συζητάμε ακόμη γύρω από παιδαριώδη θέματα…
Εμείς οι Έλληνες, ως λαός, εδώ και δεκαετίες, διερχόμαστε μια παρατεταμένη περίοδο πλήρους αντιστροφής των αξιών. Το ασήμαντο το ονομάζουμε σημαντικό, το «λίγο» το ονομάζουμε «πολύ». Έχουμε χάσει την επαφή μας με το «παγκόσμιο» και με ό,τι σπουδαίο συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο. Οι σημαντικοί λαοί του πλανήτη προχωρούν μέσα από δυσκολίες, άλλοτε με γρήγορους και άλλοτε με πιο αργούς ρυθμούς. Εμείς όμως έχουμε μείνει σταματημένοι στη στάση απ’ όπου υποτίθεται ότι περνάει το δρομολόγιο Αρχαιολατρία- Ελληνοκεντρισμός.
Οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν, σε οποιονδήποτε τομέα θελήσουν, ακόμη και σε πείσμα ενός κακού σχολείου.
Η ιστορία της ανθρωπότητας μας δείχνει ότι οι χώρες που κατά εποχές βρέθηκαν στην κορυφή του κόσμου, είχαν στην πρώτη θέση τις επιστήμες και τις τέχνες. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, μείναμε ιδεοληπτικά προσκολλημένοι στο κακό που μας έκανε η περίοδος της Τουρκοκρατίας και, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, χάσαμε ολόκληρη τη Βιομηχανική Επανάσταση στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, καθώς και όλη την επιστημονική επανάσταση στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. […] Εμείς δυστυχώς δεν τα αντιληφθήκαμε όλα αυτά. Ήμασταν κλεισμένοι στο καβούκι μας και αναλώναμε τη σκέψη μας εδώ μεταξύ μας για ασήμαντα θέματα, όπως αν θα βάλουμε δασείες και περισπωμένες στις λέξεις. Βολεμένα ακουμπισμένοι επάνω στα αρχαία αγάλματα...
[…] Πιστεύω ότι οι νέοι Έλληνες σήμερα είναι ικανοί και άξιοι να κουβαλάνε στους ώμους τους την κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων. Όμως δεν πρέπει να ξεχνούν και κάτι ακόμα: είναι επιτακτικό να θεωρούν συμπατριώτη τους οποιονδήποτε στον πλανήτη έχει την εξυπνάδα, την εργατικότητα, την ευαισθησία και τον ψυχικό πολιτισμό που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες. Μπορεί να είναι Αμερικανός, Γερμανός, Ιάπωνας ή Γκανέζος, και να έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά; Τότε τον θεωρούμε ανεπιφύλακτα συμπατριώτη μας, αν θέλουμε να λεγόμαστε πολίτες του κόσμου. Αλλιώς θα μας παρασύρουν μαζί τους οι μέτριοι κάθε εθνικότητας.
